• Η δημιουργία συλλογικού επιχειρησιακού οργάνου με Πρόεδρο τον Δήμαρχο και μέλη του τους Αντιδημάρχους και τον Γ.Γραμματέα του Δήμου σε μεγαλύτερους δήμους. Στο εν λόγω όργανο θα μπορούν να συμμετέχουν χωρίς δικαίωμα ψήφου και υπηρεσιακοί παράγοντες των δήμων. Το εν λόγω όργανο θα έχει κυρίως συντονιστικό ρόλο.
• Η αποσυμφόρηση του δημοτικού συμβουλίου στους μεγάλους δήμους με την δημιουργία επιτροπών του στις οποίες θα αναλαμβάνουν και αποφασιστικές αρμοδιότητες.
• Προτείνεται η δημιουργία μόνιμου οργάνου τακτικής κοινωνικής διαβούλευσης στους δήμους (εκτός, ίσως, από τους μικρότερους), με την συμμετοχή εκπροσώπων επαγγελματικών, κοινωνικών κ.ά φορέων.
• Προκειμένου να ενισχυθεί η δημοτική αποκέντρωση,...
συζητείται η εκλογή συγκεκριμένου ποσοστού των δημοτικών συμβούλων από τους υπό κατάργηση δήμους/κοινότητες και η καθιέρωση του θεσμού του τοπικού αντιδημάρχου που θα είναι ταυτόχρονα και δημοτικός σύμβουλος και τοπικός αντιδήμαρχος τέως δήμου/κοινότητας. Ανάλογη θα πρέπει να είναι και η αύξηση του αριθμού των αντιδημάρχων. Τέλος, τα διαμερίσματα θα πρέπει να αναλάβουν αποφασιστικές αρμοδιότητες, ενδεχομένως σε θέματα αδειοδοτήσεων που δεν έχουν μείζονα σημασία, καθώς και ως προς την επιτόπια διεκπεραίωση «γραφειοκρατικών υποθέσεων». Σχετικά, προτείνεται η δημιουργία «διαμερισματικών» ΚΕΠ.
• Προκειμένου να αποφευχθεί ο εσωτερικός κατακερματισμός των νέων δήμων του «Καποδίστρια 2», συζητείται η σύμπτυξη ορισμένων από τα ήδη υφιστάμενα διαμερίσματα. Ο αριθμός των διαμερισμάτων προτείνεται να μην ξεπερνά τα 7 (σήμερα, το 16% των «καποδιστριακών» ΟΤΑ έχει περισσότερα από 10 διαμερίσματα), με κριτήριο όχι μόνον τον πληθυσμό αλλά και τη συγκοινωνιακή απόσταση από την έδρα, καθώς και τα χαρακτηριστικά τους. Σε μικρότερους οικισμούς προτείνεται να υπάρχει δυνατότητα σύγκλησης μία φορά το χρόνο η γενική συνέλευση των κατοίκων με ευθύνη του τοπικά υπεύθυνου Αντιδημάρχου, ενώ θα υπάρχει και δυνατότητα έκτακτης σύγκλησης.
• Προτείνεται η καθιέρωση διαδικασίας ειδικής διαβούλευσης των αιρετών και βασικών υπηρεσιακών στελεχών του δήμου με τους αιρετούς και τους κατοίκους όλων των διαμερισμάτων μία φορά το χρόνο.
• Συζητείται το ενδεχόμενο να μην υπάρχουν όργανα αποκέντρωσης στις έδρες των νέων δήμων.
Τα όργανα των νέων δήμων θα περιλαμβάνουν:
• το κατά συνδυασμούς άμεσα εκλεγόμενο Δημοτικό Συμβούλιο,
• την έμμεσα εκλεγόμενη Δημαρχιακή Επιτροπή με εγγυημένη συμμετοχή της αντιπολίτευσης,
• τον άμεσα εκλεγόμενο Δήμαρχο,
• Αντιδημάρχους αρμόδιους είτε κατά θέμα/τομέα είτε κατά τόπο.
• την Επιχειρησιακή (ή Εκτελεστική) Επιτροπή ως συλλογικό επιχειρησιακό όργανο (δηλ. ως «κυβερνητικό» όργανο χωρίς συμμετοχή της αντιπολίτευσης)
• μια νέα, επίσης έμμεσα εκλεγόμενη Επιτροπή Χωροταξίας-Πολεοδομίας-Περιβάλλοντος με συμμετοχή της αντιπολίτευσης,
• επίσης, προτείνεται η συγκρότηση μιας μόνιμης Επιτροπής Διαβούλευσης του δήμου με τους κοινωνικούς φορείς της περιοχής
.
Ο Δήμαρχος
Ο Δήμαρχος εκπροσωπεί το Δήμο, ενώ ασκεί και τις καταστατικές εκτελεστικές αρμοδιότητες, συνεργαζόμενος με την Επιχειρησιακή (ή Εκτελεστική) Επιτροπή και τους (θεματικούς και τοπικούς) Αντιδημάρχους. Ασκεί την άμεση διοίκηση στο προσωπικό των επιτελικών υπηρεσιών του Δήμου. Ως Πρόεδρος της Επιχειρησιακής αλλά και της Δημαρχιακής Επιτροπής έχει βασικό ηγετικό ρόλο για τον συντονισμό των δράσεων του Δήμου. Ο Δήμαρχος του Νέου Δήμου πρέπει να έχει καθήκοντα, αρμοδιότητες και πολιτικό προφίλ «Κυβερνήτη» της περιοχής του Νέου Δήμου.
Οι Αντιδήμαρχοι (θεματικοί και τοπικοί)
Οι Αντιδήμαρχοι κατατάσσονται σε δύο κατηγορίες: Τους θεματικούς (ή «τομεακούς») , αφενός, και τους τοπικούς, αφετέρου, Αντιδημάρχους.
Οι θεματικοί Αντιδήμαρχοι επιλέγονται μεταξύ των δημοτικών συμβούλων της πλειοψηφίας:
• από τον Δήμαρχο
• εναλλακτικά προτείνονται από τον Δήμαρχο και επιλέγονται με απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου
Οι θεματικοί Αντιδήμαρχοι παύονται:
• με απόφαση του Δημάρχου
• εναλλακτικά με πρόταση του Δημάρχου και απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου
Ως προς τις θεματικές περιοχές ή τους τομείς αρμοδιότητας των Αντιδημάρχων προτείνονται εναλλακτικά:
• Είτε να αντιστοιχούν στην συγκρότηση των τομέων της διοίκησης κατά τον Οργανισμό εσωτερικής Υπηρεσίας του Δήμου
• Είτε αυτοί οι τομείς να ορίζονται ελεύθερα με την απόφαση του δημάρχου που τους διορίζει
Οι τοπικοί Αντιδήμαρχοι είναι αρμόδιοι για συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές του Δήμου που ταυτίζονται με τους δήμους που συνενώνονται στο πλαίσιο του «Καποδίστρια 2». Ενόψει των προτάσεων που έχουν συζητηθεί ως σήμερα, διαγράφεται η προοπτική κάθε νέος δήμος να περιλαμβάνει, πλην της έδρας, 1-3, συνήθως, δήμους ή κοινότητες που καταργούνται. Σε αυτούς τους δήμους υφίσταται ήδη ένα οργανωτικό και υπηρεσιακό «κεφάλαιο», το οποίο θα πρέπει να διαθέτει μια άμεση και εκ του σύνεγγυς πολιτική καθοδήγηση, από όργανο (και πρόσωπο) της εμπιστοσύνης του δημάρχου. Σε αυτήν ακριβώς την ανάγκη ανταποκρίνεται ο προτεινόμενος θεσμός του τοπικού αντιδημάρχου. Πέραν αυτού, χάρη σε αυτό το νέο θεσμό θα διαθέτουν έμμεση εκπροσώπηση και οι τέως καποδιστριακοί δήμοι που είχαν ήδη συγκροτήσει μια πολιτική-συμμετοχική οντότητα, έτσι ώστε να εξισορροπούνται οι απώλειες δημοκρατικής συμμετοχής και εκπροσώπησης που μπορούν να προκληθούν από τις νέες συνενώσεις. Στις περιπτώσεις, πάντως, όπου θα συνενωθούν περισσότεροι μικροί ΟΤΑ, θα ήταν εναλλακτικά νοητή η «κάλυψη» περισσότερων τέως καποδιστριακών κοινοτήτων από έναν τοπικό αντιδήμαρχο.
Ως προς το σύστημα επιλογής των τοπικών αντιδημάρχων, ισχύουν όσα αναφέρθηκαν παραπάνω για τους «θεματικούς» αντιδημάρχους και διαγράφονται, επιπλέον, οι εξής εναλλακτικές λύσεις:
• Εφόσον ένα μέρος του δημοτικού συμβουλίου προέρχεται υποχρεωτικά από συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές του δήμου (τους καταργηθέντες δήμους-κοινότητες), μεταξύ αυτών να επιλέγει ο δήμαρχος τους τοπικούς του αντιδημάρχους.
• Υπό μια άλλη παραλλαγή, να επιλέγονται ελεύθερα μεταξύ των δημοτικών συμβούλων ανεξάρτητα από την γεωγραφική τους προέλευση όπως ακριβώς και οι θεματικοί αντιδήμαρχοι
Ο κίνδυνος ανταγωνισμών, συγκρούσεων και αλληλοεπικαλύψεων με τους θεματικούς αντιδημάρχους θα αποφευχθεί με κατάλληλη κατανομή των σχετικών αρμοδιοτήτων. Έτσι, οι τοπικοί αντιδήμαρχοι θα ασκούν αρμοδιότητες που έχουν τοπικό χαρακτήρα (λ.χ. τοπικές διοικητικές υπηρεσίες, τρέχουσα συντήρηση ορισμένων υποδομών κ.ά.). Οι τοπικοί αντιδήμαρχοι θα μπορούσαν δηλ. να αναλάβουν κυρίως την διεύθυνση των τοπικών διοικητικών υπηρεσιών (και νομικών προσώπων), την υποστήριξη και τον συντονισμό των τοπικών συμβουλίων κ.ά. Ιδιαίτερα κρίσιμος θα είναι ο ρόλος των τοπικών Αντιδημάρχων για τις σχέσεις των νέων δήμων προς τους πολίτες των καταργούμενων δήμων/κοινοτήτων, αφού έτσι δημιουργείται ένας ορατός θεσμός εύκολης τοπικής πρόσβασης και επίλυσης προβλημάτων, ενώ παράλληλα διασφαλίζεται η απευθείας εκπροσώπηση αυτών των πολιτών στην εκτελεστική-«κυβερνητική» λειτουργία του νέου δήμου.
Η Επιχειρησιακή (ή Εκτελεστική) Επιτροπή
Καθιερώνεται ένα νέο όργανο, η Επιχειρησιακή (ή Εκτελεστική) Επιτροπή, ως συλλογικό επιχειρησιακό-εκτελεστικό όργανο στους δήμους. Στο εν λόγω συλλογικό εκτελεστικό όργανο συμμετέχουν, εκτός από τον Δήμαρχο ως Πρόεδρο, όλοι οι θεματικοί και τοπικοί Αντιδήμαρχοι, καθώς επίσης (χωρίς δικαίωμα ψήφου) στους μεγαλύτερους δήμους ο Γ.Γραμματέας του Δήμου. Στις συνεδριάσεις της Επιχειρησιακής Επιτροπής θα μπορούν επίσης να καλούνται από τον Δήμαρχο και να συμμετέχουν (επίσης, βέβαια, χωρίς δικαίωμα ψήφου) και οι Διευθυντές ή άλλοι επικεφαλής των σημαντικότερων οργανικών μονάδων του δήμου (συμπεριλαμβανομένων των Προέδρων ή Διευθυνόντων των Ν.Π. του δήμου) ανάλογα με την περίπτωση . Με ένα τέτοιο συλλογικό επιχειρησιακό όργανο μπορεί να αυξηθεί αποφασιστικά η διαφάνεια της δημοτικής δράσης, καθώς και να βελτιωθεί θεαματικά, ο κάθετος, ο οριζόντιος και ο διαπεριφερειακός συντονισμός των δράσεων και των υπηρεσιών του δήμου. Εκτιμάται ότι έτσι θα περιορισθούν αποφασιστικά ορισμένα φαινόμενα «τιμαριοποίησης» οργανικών μονάδων, τομέων και νομικών προσώπων του δήμου, θα αποφευχθούν τριβές, παρανοήσεις και παρεξηγήσεις, ενώ θα διασφαλιστεί η αλληλο-ενημέρωση και η διαρκής ροή πληροφοριών μεταξύ όλων των βασικών οργάνων και στελεχών που ασκούν διοίκηση.
Συντονιστικός θα είναι και ο ρόλος της Επιχειρησιακής Επιτροπής ως οργάνου συντονισμένης παρακολούθησης και αξιολόγησης (feed back) των δράσεων και πολιτικών του δήμου, ενώ αισθητά αναμένεται να ενισχυθεί η προγραμματική αντίληψη που πρέπει να ενστερνίζονται οι «διοικητές» του δήμου. Τέλος, θα διευκολυνθεί αποφασιστικά και ο επιτελικός-ηγετικός ρόλος του Δημάρχου ο οποίος, αντί να αναλώνει χρόνο και δυνάμεις σε μεμονωμένες πρωτοβουλίες συντονισμού, άμβλυνσης συγκρούσεων και εποπτείας, θα ηγείται ενός οργάνου, στο πλαίσιο του οποίου θα συγκεντρώνει ταχύτατα πολύπλευρη, δοκιμασμένη και διασταυρωμένη πληροφόρηση, ενώ θα απευθύνει άμεσα και ταυτόχρονα τις απαραίτητες εντολές προς όλους τους αποδέκτες.
Ένα συλλογικό όργανο με επιτελικό ρόλο, θα πρέπει προφανώς να αναλάβει και αρμοδιότητες που αφορούν τον δημοτικό προγραμματισμό, όπως λ.χ. αρμοδιότητες σχετικές με την παρακολούθηση της υλοποίησής του επιχειρησιακού σχεδιασμού.
Τέλος, θα πρέπει να σημειωθεί ότι η γραμματειακή υποστήριξη του νέου οργάνου θα γίνεται από το γραφείο του δημάρχου.
Η μόνιμη Επιτροπή Χωροταξίας-Πολεοδομίας-Περιβάλλοντος
Ενόψει του όγκου, της βαρύτητας, του ειδικού-τεχνικού χαρακτήρα και του φόρτου εργασίας που προκαλούν στα δημοτικά συμβούλια τα ζητήματα χωροταξίας –χωροθέτησης (δραστηριοτήτων, καταστημάτων, ακόμη, λ.χ., και περιπτέρων), πολεοδομίας (τροποποιήσεις ρυμοτομικών ή οικοδομικών γραμμών κ.ά.) και περιβάλλοντος, προτείνεται η δημιουργία μιας μόνιμης Επιτροπής Χωροταξίας-Περιβάλλοντος με αναλογική συμμετοχή της αντιπολίτευσης, σύμφωνα με την σύνθεση του Δημοτικού Συμβουλίου. Σε δήμους με αγροτικό χαρακτήρα, στα ζητήματα που αφορούν το περιβάλλον θα περιλαμβάνονται και τα προβλήματα ανάπτυξης του πρωτογενούς τομέα. Η εν λόγω Επιτροπή, πάντως, σύμφωνα με μια παραλλαγή, θα μπορούσε να προβλέπεται υποχρεωτικά από το νόμο μόνο για τους δήμους από ένα μέγεθος του δημοτικού συμβουλίου και άνω (λ.χ. 27 μέλη) ή/και όπου υπάρχει πολεοδομικό γραφείο/μονάδα του δήμου. Σε περιπτώσεις μείζονος σημασίας, θα μπορεί η εν λόγω Επιτροπή να παραπέμπει το ζήτημα στη Δημοτικό Συμβούλιο, ενώ το ίδιο θα ισχύει και όταν ένας ορισμένος αριθμός μελών του Δημοτικού Συμβουλίου (λ.χ. το 1/3) ζητήσει να ληφθεί η σχετική απόφαση από το δημοτικό συμβούλιο. Με αυτό το νέο θεσμό μπορεί να επιτευχθεί σημαντική αποσυμφόρηση του Δημοτικού Συμβουλίου, χωρίς να ματαιώνεται, σε περιπτώσεις μείζονος σημασίας, ο ρόλος του τοπικού αντιπροσωπευτικού σώματος.
Η Μόνιμη Επιτροπή Διαβούλευσης
Προτείνεται η καθιέρωση, από ένα μέγεθος και άνω, μιας Μόνιμης Επιτροπής Διαβούλευσης στην οποία θα συμμετέχουν, εκτός από τον Δήμαρχο, τους Αντιδημάρχους και (κατ’αναλογία της δύναμης των παρατάξεων) μέλη του Δημοτικού Συμβουλίου, οι Πρόεδροι των Τοπικών Συμβουλίων (ή οι Πάρεδροι), οι Πρόεδροι των Ν.Π. του δήμου και εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών, μη κυβερνητικών οργανώσεων, οργανώσεων εργοδοτών, εργαζομένων και επαγγελματικών συλλόγων κ.ο.κ. Η εν λόγω Μόνιμη Επιτροπή Διαβούλευσης συγκροτείται με απόφαση του Δημάρχου και θα μπορεί να συγκαλείται εκτάκτως από τον Δήμαρχο ή την πλειοψηφία των μελών του Δημοτικού Συμβουλίου, ενώ θα συνεδριάζει υποχρεωτικά και πριν από την έγκριση από το Δημοτικό Συμβούλιο ορισμένων προγραμματικών αποφάσεων και δράσεων, όπως του επιχειρησιακού προγράμματος, καθώς και ορισμένων κανονιστικών πράξεων μείζονος σημασίας (λ.χ. κυκλοφοριακές ρυθμίσεις κ.ά. βλ. και σήμερα άρθρο. 214 ΚΔΚ). Η Επιτροπή Διαβούλευσης θα υποστηρίζεται γραμματειακά από το δήμο και θα υποβάλλει τη γνώμη της στα όργανα του δήμου που έχουν την σχετική αποφασιστική αρμοδιότητα
Ως προς το σύστημα δημοτικής αποκέντρωσης
Ως προς το σύστημα δημοτικής αποκέντρωσης των δήμων επισημαίνεται ότι αυτό οργανώνεται, κατ’αρχήν, με όσα αναφέρθηκαν παραπάνω ως προς τα κεντρικά όργανα. Κοινή συνισταμένη όλων των παραπάνω ρυθμίσεων που αφορούν την γεωγραφική εκπροσώπηση στα ίδια τα κεντρικά όργανα του δήμου είναι η διασφάλιση τόσο της ενότητας του δήμου όσο και της γεωγραφικής εκπροσώπησης απευθείας στα κεντρικά όργανα. Έτσι, το κεντρικό σύστημα διακυβέρνησης του Δήμου γίνεται περισσότερο σύνθετο κατ’αντιστοιχία προς την οικιστική και γεωγραφική του συνθετότητα, από την άλλη όμως πλευρά εξοικονομούνται επίπεδα, δίαυλοι και αποστάσεις επικοινωνίας, διαβίβασης αιτημάτων και εντολών και εκπροσώπησης με στόχο την διαφανή, ταχύτερη, αυθεντικότερη και λειτουργικότερη συγκρότηση του συστήματος διακυβέρνησης ενός πολυ-οικιστικού δήμου. Παρ’ όλα αυτά, προτείνεται η δημιουργία ενός συστήματος δημοτικής αποκέντρωσης και στο χαμηλότερο επίπεδο.
Επιπλέον, προτείνεται η οργάνωση ειδικής διαδικασίας λαϊκής διαβούλευσης για την δημοτική αποκέντρωση μια φορά τον χρόνο με απολογισμό του έργου δημοτικής αποκέντρωσης και με συμμετοχή όλων των μελών των κεντρικών και των αποκεντρωμένων οργάνων του δήμου.
Προτείνεται επίσης να διαθέτει ο δημοτικός προϋπολογισμός ειδικά κεφάλαια και ποσοστά πόρων για έργα και υπηρεσίες αποκεντρωμένου χαρακτήρα με βάση τις μείζονες γεωγραφικές περιοχές των δήμων που συνενώνονται.
Τα όργανα δημοτικής αποκέντρωσης
Ως προς τα όργανα της δημοτικής αποκέντρωσης, ένα πρώτο ζήτημα, όπως ήδη επισημάνθηκε, είναι η συγκρότηση και λειτουργία οργάνων στο επίπεδο των ΟΤΑ του «Καποδίστρια 1» που καταργούνται. Έτσι, στο επίπεδο της Τοπικής Αντιδημαρχίας (τέως ΟΤΑ του «Καποδίστρια 1» ) προτείνονται τα εξής:
• Στον Δήμο της έδρας της Τοπικής Αντιδημαρχίας διατηρούνται ορισμένες διοικητικές υπηρεσίες των παλαιών Δήμων.
Ως προς το επίπεδο των τοπικών διαμερισμάτων που είχαν συγκροτηθεί στο πλαίσιο του «Καποδίστρια 1» (κοινότητες και δήμοι που καταργήθηκαν το 1998) προτείνονται τα εξής:
• Η συγκρότηση, και πάλι, τοπικών συμβουλίων σε όλα τα τοπικά διαμερίσματα του Καποδίστρια 1, συμπεριλαμβανόμενης πλέον και της έδρας των καταργούμενων καποδιστριακών δήμων. Οι Πρόεδροι των Τοπικών Συμβουλίων θα συμμετέχουν στις συνεδριάσεις των Δημοτικών Συμβουλίων χωρίς δικαίωμα ψήφου, οποτεδήποτε συζητούνται θέματα που αφορούν το τοπικό τους διαμέρισμα. Ως προς την σύνθεση και την εκλογή των τοπικών συμβουλίων προτείνονται εναλλακτικά τα εξής:
- Η συγκρότηση τριμελών τοπικών συμβουλίων σε όλα τα τοπικά διαμερίσματα ή, εναλλακτικά, τριμελών έως πενταμελών τοπικών συμβουλίων ανάλογα με τον πληθυσμό σε όλα τα τοπικά διαμερίσματα.
- Η εκλογή των μελών των τοπικών συμβουλίων από ενιαίο διαπαραταξιακό ψηφοδέλτιο με σταυροδοσία (ένας ή εναλλακτικά δύο σταυροί).. Είναι προφανές ότι Πρόεδρος του Τοπικού Συμβουλίου θα είναι ο υποψήφιος που συγκέντρωσε τους περισσότερους σταυρούς.
- Η εκλογή των μελών των τοπικών συμβουλίων κατά το ισχύον, σήμερα, σύστημα.
Πρέπει, πάντως, να σημειωθεί ότι η άσκηση των αρμοδιοτήτων των οργάνων δημοτικής αποκέντρωσης (που θα προσδιορίζονται στο νόμο) θα πρέπει να κατοχυρώνεται και μέσα από την διασφάλιση των οικονομικών τους προϋποθέσεων. προϋποθέτει, βέβαια, και την ανάλογη οικονομική τους στήριξη. Άλλωστε, όπως είναι γνωστό, και η κατά τα ισχύοντα προβλεπόμενη άσκηση των κατά το άρθρο 129 ΚΔΚ αρμοδιοτήτων συχνά ματαιώθηκε στην πράξη, εξαιτίας ακριβώς της έλλειψης των απαιτούμενων πόρων.
εξουσίας στον σύγχρονο δήμο, ενώ θα αποσυμφορήσουν τους υπερφορτωμένους, σήμερα, δημάρχους
Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι προτείνεται η διατήρηση του ισχύοντος συστήματος διακυβέρνησης υπό τον τύπο της «Κοινότητας» για τις χειμάζουσες Κοινότητες και τις Κοινότητες-νησιά με λιγότερους από 1.000 κατοίκους.