«Οπωσδήποτε, είναι ενθαρρυντικό το γεγονός ότι σε ποσοστό πάνω από το 80% οι δεκαπεντάχρονοι μαθητές και μαθήτριες της χώρας μας δηλώνουν ότι "διαβάζουν για δική τους ευχαρίστηση"», σχολιάζει μιλώντας στο ΑΠΕ ο Παύλος Χαραμής, εκπαιδευτικός, πρόεδρος του Κέντρου Μελετών και Τεκμηρίωσης της ΟΛΜΕ. Επισημαίνει ωστόσο ότι αυτό το δεδομένο δημιουργεί άλλα ερωτήματα σχετικά με το τι και πόσο διαβάζουν οι νέοι.
Πράγματι, όπως και στις υπόλοιπες χώρες μέλη του ΟΟΣΑ τον περισσότερο χρόνο των 15χρονων μαθητών στο εξωσχολικό διάβασμα απορροφούν τα περιοδικά. Το 60,5% των μαθητών αναφέρει ότι διαβάζει με δική του πρωτοβουλία "αρκετές φορές το μήνα" ή "αρκετές φορές την εβδομάδα" περιοδικά και ακολουθούν οι εφημερίδες (42,8%), τα κόμικς (24,7%), τα λογοτεχνικά βιβλία (21,5%) και τα δοκίμια (7,2%). Αυτή η τελευταία κατηγορία φαίνεται να είναι και ο μεγάλος χαμένος της ιστορίας, αφού το ποσοστό των Ελλήνων μαθητών που δηλώνουν ότι διαβάζουν δοκίμια μειώθηκε σε 7,2% το 2009 από 26,4% το 2000.
Εξάλλου, παρά την "πρωτιά" ανάμεσα στις 35 χώρες του ΟΟΣΑ, οι Ελληνες μαθητές φαίνεται να υστερούν στην ποιότητα του αναγνωστικού αντικειμένου, αφού το ποσοστό των 15χρονων μαθητών στην Ελλάδα που διαβάζουν λογοτεχνία (μυθιστορήματα, νουβέλες και διηγήματα) έχει μειωθεί κατά δύο μονάδες σε σχέση το 2000, ενώ υπολείπεται κατά εννέα μονάδες του μέσου όρου των χωρών του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης. Γενικότερα, οι Ελληνες μαθητές "σκίζουν" στην ανάγνωση περιοδικών και κόμικς, ενώ βρίσκονται κάτω από τον μέσο όρο του ΟΟΣΑ σε λογοτεχνία, δοκίμια και εφημερίδες.
"Διασταυρώνοντας το στοιχείο αυτό με στοιχεία άλλων ερευνών διαπιστώνουμε ότι υπάρχουν πολλοί νέοι και νέες στη χώρα μας που για ένα μεγάλο διάστημα (π.χ. τον τελευταίο χρόνο) δεν έχουν διαβάσει ούτε ένα αξιόλογο λογοτεχνικό βιβλίο. Και, φυσικά, το αρνητικό αυτό δεδομένο παραπέμπει αναπόφευκτα, μεταξύ άλλων, στη θλιβερή κατάσταση που επικρατεί στον τομέα των σχολικών βιβλιοθηκών, καθώς τα περισσότερα σχολεία, ιδίως της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, στερούνται ακόμη και μια στοιχειώδη σχολική βιβλιοθήκη. Χρειάζεται, επομένως, να γίνουν ακόμη πολλά, για να καλλιεργηθεί η φιλαναγνωσία της νέας γενιάς", επισημαίνει ο κ.Χαραμής.
Ακόμη, πάντως, και αν το αναγνωστικό αντικείμενο αφορά περισσότερο τα περιοδικά και τα κόμικς, τα οφέλη του εξωσχολικού διαβάσματος είναι αδιαμφισβήτητα, όπως προκύπτει από την έρευνα. Σύμφωνα με τα συμπεράσματα του προγράμματος PISA, οι μαθητές του απολαμβάνουν περισσότερο το διάβασμα επιτυγχάνουν σημαντικά υψηλότερες επιδόσεις από τους μαθητές που το απολαμβάνουν λιγότερο. Επιπλέον, στην πλειονότητα των χωρών, ικανοί αναγνώστες είναι οι μαθητές που όχι απλώς απολαμβάνουν το διάβασμα και διαβάζουν συχνά για την ευχαρίστησή τους, αλλά που διαβάζουν μια ποικιλία αναγνωσμάτων.
Διάβασμα και Διαδίκτυο
Από τα συμπεράσματα της μελέτης του ΟΟΣΑ προκύπτουν, εξάλλου, ορισμένα ενδιαφέροντα στοιχεία για τις σχέσεις του Διαδικτύου με το διάβασμα. Σύμφωνα με τα συμπεράσματα του προγράμματος PISA, σε όλες τις χώρες το on line διάβασμα συνδέεται με υψηλότερες επιδόσεις στην κατανόηση κειμένου.
"Οι μαθητές που είναι εξοικειωμένοι με δραστηριότητες όπως το να διαβάζουν μηνύματα στο ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, στα φόρουμ συζητήσεων, ειδήσεις, διαδικτυακές εγκυκλοπαίδειες, ή αναζητούν πληροφορίες στο Διαδίκτυο, έχουν σε γενικές γραμμές μεγαλύτερη αναγνωστική ικανότητα", αναφέρεται χαρακτηριστικά στην έκθεση.
Στο ίδιο πνεύμα με τα συμπεράσματα της έρευνας του προγράμματος PISA, ο κ.Χαραμής δηλώνει ότι η συστηματική ενασχόληση με το Διαδίκτυο "διευρύνει σημαντικά τον ορίζοντα των γνώσεων και της πληροφόρησης" των μαθητών και των μαθητριών που το χρησιμοποιούν. "Ωστόσο - προσθέτει ο πρόεδρος του Κέντρου Μελετών και Τεκμηρίωσης της ΟΛΜΕ - έχει σημασία η γενικότερη μορφωτική υποδομή των παιδιών, καθώς ενισχύει αποφασιστικά τη δυνατότητά τους να εντοπίζουν, να επιλέγουν και να αξιοποιούν τις πιο κατάλληλες για κάθε περίπτωση πηγές πληροφόρησης". Ο κ.Χαραμής παρατηρεί σε αυτό το σημείο ότι τα παιδιά που έχουν μεγαλύτερη δυνατότητα πρόσβασης στο Διαδίκτυο προέρχονται κατά βάση από τα μεσαία και ανώτερα κοινωνικο - οικονομικά στρώματα. «Γι' αυτό πρέπει η οργανωμένη εκπαίδευση και κυρίως τα σχολεία να καταστήσουν την πρόσβαση στο Διαδίκτυο εύκολα προσιτή σε όλα τα παιδιά, αμβλύνοντας το "ψηφιακό χάσμα" που εντοπίζεται διεθνώς ανάμεσα σε παιδιά με διαφορετική κοινωνικο - οικονομική προέλευση», καταλήγει.
Από την άλλη πλευρά πάντως -και αντίθετα απ' ό,τι συμβαίνει στην Ελλάδα- ο μέσος όρος των μαθητών στις χώρες του ΟΟΣΑ που διαβάζουν για δική τους ευχαρίστηση έχει μειωθεί κατά 5 μονάδες σε σχέση με τις αρχές της δεκαετίας. Θα μπορούσε να αποδοθεί η ευθύνη γι' αυτήν την πτώση στο Διαδίκτυο; Μήπως το "σερφάρισμα" στο Διαδίκτυο απομακρύνει τα παιδιά από τον κόσμο της ανάγνωσης; "Εάν δεν υπήρχαν το Ιντερνετ και τα βιντεοπαιχνίδια οι έφηβοι θα αφιέρωναν περισσότερο χρόνο στο διάβασμα;", διερωτόταν προ ημερών μέσα από τις στήλες της εφημερίδας "Ελ Παΐς" ο Χουάν Μάτα, καθηγητής στην παιδαγωγική σχολή του πανεπιστημίου της Γρανάδα. "Αμφιβάλλω", τόνιζε. "Το Ιντερνετ και οι παιχνιδομηχανές έχουν απλώς αντικαταστήσει το παιχνίδι στους δρόμους. Εξάλλου, δεν έχει αποδειχθεί επιστημονικά ότι ο χρόνος που αφιερώνουν οι νέοι για να σερφάρουν στο Διαδίκτυο ή να συζητούν με φίλους είναι χρόνος που αφαιρούν από το εξωσχολικό διάβασμα".