Αν σου τύχει να γεννηθείς Μανιάτης, η καταγωγή σε υποχρεώνει να είσαι τρία πράγματα: γενναίος, ντόμπρος και έντιμος». Φράσεις σαν και αυτήν, που θα βρείτε ανατρέχοντας στη σχετική βιβλιογραφία, αντανακλούν την ιδιοσυγκρασία και το φρόνημα μιας ολόκληρης ομάδας Ελλήνων που προέρχονται από τη χερσόνησο που σχηματίζει η απόληξη του Ταΰγετου, τη Μάνη, η οποία ανέκαθεν αποτελούσε σύμβολο της αντίστασης σε κάθε είδους κατακτητή.
Εβδομήντα πέντε χιλιόμετρα το μήκος της ιδιόμορφης και ξακουστής αυτής περιοχής, με τα βόρεια γεωγραφικά της σύνορα να ανιχνεύονται λίγο έξω από την Καλαμάτα και το νότιο άκρο της να συμπίπτει με το νοτιότερο άκρο της ηπειρωτικής Ελλάδας, το ακρωτήριο Ταίναρο. Το τελευταίο μπορεί και να ευθύνεται για το όνομα Μάνη, αφού οι ναυτικοί που βρίσκονταν αντιμέτωποι με τους ισχυρούς ανέμους της περιοχής φώναζαν «Μάινα τα πανιά». Μπορεί βέβαια «νονός» να είναι ο θεός Μάνης (Ουρανός), πατέρας του Κρόνου και παππούς του Δία, υπάρχει όμως και το ενδεχόμενο η ονομασία Μάνη να προήλθε από το «Brazzo di Maina» των Ενετών ναυτικών (από το λατινικό manus = χέρι) ή από τη ρωμαϊκή φράση «Ιn Μanis», δηλαδή Πύλη του Αδη.Οπως και να 'χει, τα 1.800 τετραγωνικά χιλιόμετρα της Μάνης χωρίζονται σε δύο περιοχές: την Εξω Μάνη, που ανήκει στη Μεσσηνία, και τη Μέσα Μάνη, τη Λακωνική, που αποτελεί και τον πασχαλινό προορισμό μας. Η Μέσα Μάνη με τη σειρά της χωρίζεται στην Προσηλιακή, που βρίσκεται στην ανατολική πλευρά της χερσονήσου, και την Αποσκιερή, που βρίσκεται στα δυτικά και διαθέτει καλύτερο οδικό δίκτυο και σαφώς μεγαλύτερη τουριστική υποδομή.
Αν ρωτήσετε κάποιον ντόπιο, θα σας πει ότι μπαίνετε στη Μάνη τη στιγμή που θα δείτε θάλασσα, καθώς κατευθύνεστε από το Γύθειο στην Αρεόπολη, την πόλη του Αρη και πρωτεύουσα της ιστορικής αυτής περιοχής, την πόλη που σήκωσε από τις πρώτες το λάβαρο της ελληνικής Επανάστασης περίπου μία εβδομάδα νωρίτερα από την επίσημη έναρξή της, δηλαδή στις 17 Μαρτίου του 1821. Είναι η στιγμή που λέτε αντίο στο πράσινο της πυκνής βλάστησης, για να κινηθείτε στη σκιά των βράχων απολαμβάνοντας τη μαγευτική θέα στον Μεσσηνιακό κόλπο. Το γαλάζιο της θάλασσας είναι άλλωστε αυτό που σου κρατάει συντροφιά στο μεγαλύτερο μέρος της διάσχισης της Αποσκιερής Μάνης.
Στην Αρεόπολη, η παραδοσιακή αρχιτεκτονική της Μάνης δίνει βροντερό «παρών». Η πέτρα, αναντικατάστατο οικοδομικό υλικό, συναντάται στα καλντερίμια, στις εκκλησιές, στα σπίτια αλλά και στους πύργους που αντικρίζεις αν κατευθυνθείς προς τον «οχυρό οικισμό». Δεν είναι μόνο το ότι αυτή υπήρχε σε αφθονία, αλλά και το ότι προσέφερε την απαραίτητη κάλυψη, αφού οι πέτρινοι οικισμοί γίνονταν ένα με τους βράχους του περιβάλλοντος χώρου και «κρύβονταν» από τα μάτια των πειρατών.
Σε τεράστια πέτρα παραπέμπει, άλλωστε, ολόκληρη η Μάνη, που τώρα όμως έχει βαφτεί πράσινη, κόκκινη, μοβ και κίτρινη από τα αγριολούλουδα, προσφέροντας ένα μοναδικό θέαμα.
ΛΙΜΕΝΙ, ΟΙΤΥΛΟ, ΣΠΗΛΑΙΟ ΔΙΡΟΥ
Εχοντας ολοκληρώσει τον περίπατό μας στην Αρεόπολη, επιβάλλεται να κατηφορίσουμε, έστω και για λίγο, προς το Λιμένι, για να απολαύσουμε τις πανέμορφες εικόνες που προσφέρει ο παραλιακός αυτός οικισμός, ή ακόμα και να «πεταχτούμε» μέχρι το Οίτυλο. Παραδοσιακό μανιάτικο χωριό, το τελευταίο, είναι χτισμένο σε ένα πλάτωμα βόρεια από τη χαράδρα του Μυλολάγκαδου, εκεί όπου βρισκόταν η ομώνυμη αρχαία πόλη που ανήκε στο βασίλειο του Μενέλαου. Σε μικρή απόσταση από το Οίτυλο, στα νότια, θα βρείτε και τα ερείπια του κάστρου της Κελεφάς, που έχτισαν οι Τούρκοι τον 17ο αιώνα για να ελέγχουν τη Μάνη.
Επιστροφή στην Αρεόπολη και λογική συνέχεια τώρα η κάθοδος προς τα νότια, αρχικά προς τον Πύργο Διρού, όπου είναι αδύνατο να πεις όχι σε μια επίσκεψη στο διάσημο σπήλαιο. Πρόκειται για το σπήλαιο Βλυχάδα ή Γλυφάδα, την υπόγεια κοίτη του ποταμού Γλυφάδα, που εκβάλλει στη θάλασσα αφού προηγουμένως σχηματίσει μικρές λίμνες. Ανακαλύφθηκε το 1898, η συστηματική μελέτη του άρχισε το 1949, ενώ η αξιοποίησή του ξεκίνησε το 1958. Η διάρκειας 45 λεπτών ξενάγηση με βάρκα στο ημίφως των 3.100 επισκέψιμων τετραγωνικών μέτρων είναι μια φοβερή εμπειρία, καθώς μπροστά από τα μάτια μας περνούν εντυπωσιακοί σχηματισμοί από σταλακτίτες και σταλαγμίτες: ο Μανδύας του Ποσειδώνα, η Νεκρή Πολιτεία, το Σταυροδρόμι με τις Νηρηίδες, το Λευκό Αρκουδάκι, το Πέλμα του Ποσειδώνα, η Κρεμασμένη Αλεπού κ.λπ. Και να σκεφτεί κανείς ότι έχουν εξερευνηθεί άλλα 7.000 τ.μ. στοών, θαλάμων και αιθουσών, από τα οποία μόνο τα 300 τ.μ. είναι ξηρά.
Βγαίνουμε στο φως του ήλιου και, καθώς κινούμαστε προς τα νότια, κάποιοι οικισμοί βρίσκονται πάνω στο δρόμο μας, κάποιοι άλλοι δεξιά και αριστερά μας: Τριανταφυλλιά, Φραγκούλας, Δρύαλλος, Παλαιοχώρα, Βάμβακα, Μπρίκι... Τα ονόματα δεν έχουν σημασία. Μπορείς να περιπλανιέσαι ώρες ατέλειωτες, ιδιαίτερα αν έχεις μαζί σου φωτογραφική μηχανή. Στο ύψος της Μίνας θα στρίψουμε προς τη θάλασσα, προς Μέζαπο, για να αντικρίσουμε το ακρωτήριο-τηγάνι και το βυζαντινό κάστρο της Μαΐνης, το αρχαιότερο της Μάνης.
Σειρά όμως έχουν και ο Γερολιμένας και η Βάθεια. Δύσκολα να αποφύγεις τον πειρασμό για ένα ουζάκι δίπλα στο κύμα, όταν βρεθείς στο Γερολιμένα. Πρωτοκατοικήθηκε το 1870 από έναν πλούσιο έμπορο, για να εξελιχθεί σε κανονικό λιμάνι και να μεταβληθεί τελικά σε ησυχαστήριο, αφού προηγουμένως ο κεντρικός δρόμος... μετακόμισε, αφήνοντας τον γραφικό οικισμό στην ηρεμία της παράκαμψης.
Από την άλλη, ο περίπατος στον αναπαλαιωμένο οικισμό της Βάθειας είναι επιβεβλημένος, έστω και αν το πείραμα της τουριστικής αξιοποίησής του δεν είχε τη συνέχεια που θα έπρεπε. Σημειώνουμε ότι αποχαιρετώντας την, με κατεύθυνση νότια, έχεις ίσως την καλύτερη άποψη του συνόλου του οικισμού.
ΤΑΙΝΑΡΟ, ΚΟΤΡΩΝΑΣ
Ακολούθως, και έχοντας φτάσει στο Ταίναρο, για την ακρίβεια εκεί όπου τελειώνει ο δρόμος, στα Κοκκινόγεια, η πρόκληση του ακρωτηρίου και του φάρου είναι μεγάλη. Με στοιχειωδώς καλή φυσική κατάσταση δεν έχεις πρόβλημα να περπατήσεις λίγο παραπάνω από 20 λεπτά μέχρι τον μεγάλο φάρο, που είναι και ένας από τους σημαντικότερους της Μεσογείου. Στη διαδρομή θα περάσεις από εκεί όπου οι αρχαίοι ημών πρόγονοι πίστευαν ότι βρίσκονταν οι πύλες του Αδη. Το ερημοκλήσι των Αγίων Ασωμάτων, στα βράχια της ακτής, χτίστηκε με τα υλικά του ναού του Ταινάριου Ποσειδώνα (5ος π.Χ. αιώνας).
Επιστρέφοντας στη βάση σου μπορείς, ανάλογα με το χρόνο και τη διάθεσή σου, να επιλέξεις όχι τον ίδιο -και πιο σύντομο- δρόμο για Αρεόπολη, αλλά αυτόν που διασχίζει την Προσηλιακή Μάνη, κάνοντας έναν κύκλο. Αν λοιπόν αυτό που μετράει για σένα είναι η περιπλάνηση, ακολουθείς είτε το δρόμο που ξεκινά από το Πόρτο Κάγιο, είτε αυτόν που ξεκινά από τα Αλικα για να καταλήξεις στον Κότρωνα, που είναι χτισμένος σε έναν απάνεμο όρμο ο οποίος έχει για στολίδι του ένα μικρό νησάκι που τον χωρίζει στα δύο.
Ο δρόμος άλλοτε πλησιάζει και άλλοτε απομακρύνεται από τη θάλασσα, σε γενικές γραμμές πάντως προσφέρει θέα στον Λακωνικό κόλπο. Στη διαδρομή προς τα βόρεια, Λάγια και Φλομοχώρι πιθανόν να κλέψουν λίγο από το χρόνο σου, καθώς διαθέτουν αξιόλογους πύργους.
Εχοντας ολοκληρώσει με τον έναν ή τον άλλο τρόπο την εξερεύνηση της Μάνης, αντιλαμβάνεσαι καλύτερα το πώς αυτός ο τόπος μπόρεσε να ευδοκιμήσει αντέχοντας στη στέρηση και διατήρησε -επί αιώνες- την ανεξαρτησία του και την αυθεντικότητά του, κρατώντας μακριά τους πάσης φύσεως εισβολείς.
Βρισκόμαστε σε ένα χώρο με απίστευτο ιστορικό ενδιαφέρον. Από τους 118 παραδοσιακούς οικισμούς της Πελοποννήσου, οι 98 βρίσκονται στη Μάνη, που φιλοξενεί επίσης 7 κάστρα, εκατοντάδες βυζαντινές και μεταβυζαντινές εκκλησίες, αλλά και 800 πύργους. Οι τελευταίοι -σήμα κατατεθέν της περιοχής- προδίδουν το πολυτάραχο παρελθόν της, καθώς προέκυψαν τόσο από την ανάγκη απόκρουσης των πειρατών και άλλων εισβολέων, όσο και από τη λειτουργία του ίδιου του κοινωνικού συστήματος που για αιώνες χαρακτήριζε την περιοχή.
Κάθε πύργος προστάτευε είτε μια οικογένεια, είτε ένα ολόκληρο σόι, που συνήθως έμενε στα γύρω σπίτια. Το κακό είναι ότι καμιά φορά ο πύργος δεν προστάτευε την οικογένεια από τον κατακτητή, αλλά από άλλη ή άλλες οικογένειες, καθώς η λέξη βεντέτα (για την ακρίβεια: ο γδικιωμός) δεν ήταν άγνωστη στον Μανιάτη. Η ανατίναξη του πύργου μιας οικογένειας από τα μέλη κάποιας «εχθρικής» οικογένειας ήταν γενικά κάτι που δεν ήταν ασυνήθιστο την εποχή εκείνη!
Το ύψος των πύργων, που περιλαμβάνουν έως και 5 ορόφους, μπορούσε να φτάσει ακόμα και τα 20 μέτρα, δείχνοντας ταυτόχρονα το ειδικό βάρος της οικογένειας στην τοπική κοινωνία. Για το λόγο αυτό μια οικογένεια συχνά εμπόδιζε μια άλλη οικογένεια να χτίσει πύργο ψηλότερο από το δικό της. Ανάλογα με το εμβαδόν τους οι πύργοι μπορούσαν να αποτελούν ταυτόχρονα οχυρό και σπίτι ή να είναι μόνο το οχυρωμένο τμήμα μιας κατοικίας, με τον βασικό χώρο διαμονής να βρίσκεται σε διπλανό κτίσμα.
Η κατασκευή των πύργων ήταν αρκετά μελετημένη, αφού διέθεταν πολεμίστρες, ζεματίστρες και, στις γωνίες, πετρομάχους (επάλξεις), που συνήθως ήταν δύο και βρίσκονταν ο ένας απέναντι από τον άλλο. Σημειώνουμε ότι υπήρχαν καταφύγια σε επιλεγμένα σημεία μέσα στον οικισμό, ενώ ο λαβύρινθος που διέθετε το κτιριακό συγκρότημα κάθε οικογένειας προσέφερε οδό διαφυγής στην άλλη άκρη του μαχαλά.
Πύργοι εξακολουθούσαν να χτίζονται μέχρι και τα τέλη του 19ου αιώνα, οπότε η κρατική εξουσία άρχισε να αποκτά υπόσταση στην περιοχή, εκτοπίζοντας το πατριαρχικό καθεστώς. Σήμερα, κάποιοι από αυτούς έχουν ανακαινιστεί και έχουν μετατραπεί σε παραδοσιακούς ξενώνες.
ΠΩΣ ΠΑΜΕ
Ο καλύτερος τρόπος για να εξερευνήσουμε τη Μάνη είναι με Ι.Χ. Ξεκινώντας από Αθήνα θα περάσετε από Κόρινθο, Τρίπολη, Σπάρτη, Γύθειο (257 χλμ.) και θα καταλήξετε στην Αρεόπολη (συνολικά από Αθήνα 282 χλμ. - περίπου 3 1/2-4 ώρες). Η Αρεόπολη απέχει 72 χλμ. από τη Σπάρτη, 83 χλμ. από την Καλαμάτα, 16 χλμ. από τον Κότρωνα και 36 χλμ. από το Ταίναρο.
Για όσους προτιμούν τα μέσα μαζικής μεταφοράς εκτελούνται καθημερινά δρομολόγια του ΚΤΕΛ Λακωνίας για Αρεόπολη και Γερολιμένα (εκδοτήρια Αθηνών: Τ/210-51.24.913, ktel-lakonias.gr).
ΔΙΑΜΟΝΗ
Τραπέλα (Αρεόπολη, Τ/27330-52.690, www.trapela.gr). Πολυεπίπεδο, πετρόκτιστο κτίσμα στην είσοδο της γραφικής κωμόπολης. Από 60 ευρώ το δίκλινο.
Πύργος Καπετανάκου (Αρεόπολη, Τ/27330-51.233, www.mani-hotel.com). Διαμονή σε παραδοσιακό, ανακαινισμένο, μανιάτικο πύργο του 1865. Από 60 ευρώ το δίκλινο.
Limeni Village (Λιμένι, T/27330-51.111, www.limenivillage.gr). Μεγάλο συγκρότημα με καλαίσθητα πέτρινα bungalows πάνω από το Λιμένι, με πανέμορφη θέα στη θάλασσα.
Ξενώνας Λάουλα (Γερολιμένας, Τ/27330-54.271, www.gerolimenas.net). Παραδοσιακά, πέτρινα δωμάτια, πλήρως εξοπλισμένα, δίπλα στη θάλασσα. Από 90 ευρώ το δίκλινο.
Κυρίμαι (Γερολιμένας, Τ/27330-54.288, www.kyrimai.gr). 22 δωμάτια και σουίτες σε υπέροχα αναπαλαιωμένα διατηρητέα κτίρια. Από 100 ευρώ το δίκλινο με πρωινό.
Tsitsiris Castle (Σταυρί, Τ/27330-56.298, www.tsitsiriscastle.gr). Συγκρότημα με παραδοσιακά δωμάτια φτιαγμένα από πέτρα και ξύλο. Από 95 ευρώ το δίκλινο.
Itilo (Νέο Οίτυλο, Τ/27330-59.222, www.hotelitilo.gr). Οικογενειακή ατμόσφαιρα σε πολυτελές περιβάλλον που ανακατασκευάστηκε μόλις το 2009. Από 80 το δίκλινο με πρωινό.
Για κρατήσεις που αφορούν τη διαμονή σας επισκεφθείτε τo: www.booking.com
ΦΑΓΗΤΟ
• Το στέκι του Νικόλα (Αρεόπολη, Τ/27330-51.366). Εστιατόριο για κατσικάκι φρικασέ (ή με αγκινάρες), μουσακά και άλλα μαγειρευτά σε πολύ προσιτές τιμές.
• Μπαρμπα-Πέτρος (Αρεόπολη, Τ/27330-51.205). Φημισμένο παραδοσιακό οινομαγειρείο.
• Ψητοπωλείο του Αλέπη (Αρεόπολη, Τ/27330-51.276). Πολύ ωραίο σουβλάκι (καλαμάκι) και φρέσκια πατάτα, πολύ καλά πιάτα της ώρας.
• Limeni Village (Λιμένι, T/27330-51.111). Εκπληκτική μανιάτικη κουζίνα στο εστιατόριο του ξενοδοχείου (δοκιμάστε σύγλινο) και άλλα πολλά.
• Ο Τάκης (Λιμένι, Τ/27330-51.327). Ψαροταβέρνα πάνω στη θάλασσα. Για μεγαλούτσικα ψάρια στα κάρβουνα, πασπαλισμένα με χοντρό αλάτι.
• Επίλεκτον (Γερολιμένας, Τ/27330-54.227). Για ουζάκι και ψαρομεζέδες.
• Φωτούλα Μαγγιόρου (Λάγια, Τ/27330-21.087). Για γουρουνάκι στο φούρνο.
• Marmari Paradise (Μαρμάρι, Τ/27330-52.101, www.marmariparadise.gr). Για καφέ ή φαγητό στο εστιατόριο του ξενοδοχείου, με θέα στη θάλασσα.
• Ακρον Ταίναρο (Ταίναρο, Τ/27330-53.064). Η τελευταία ταβέρνα πριν από το ομώνυμο ακρωτήριο. Γνωστή και ως ταβέρνα του Γουνελά, που ψαρεύει ο ίδιος και σερβίρει εγγυημένα φρέσκο ψάρι. Δοκιμάστε επίσης ορτύκια ψητά.
ΑΞΙΟΘΕΑΤΑ
Στην Αρεόπολη δείτε τις εκκλησίες των Ταξιαρχών, του Αγ. Ιωάννη και της Παναγίας της Γεωργιανικής, καθώς επίσης και τους πύργους Καπετανάκου, Μπαρελάκου και Πικουλάκη.
Επισκεφτείτε το αρχοντικό των Μαυρομιχαλαίων στο Λιμένι και τις εκκλησίες του Αγίου Γεωργίου, της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος και τη Μονή Δεκούλου στο Οίτυλο.
Στον Πύργο Διρού αξίζει μια βόλτα στις εκκλησίες του Σωτήρος, της Αγίας Τριάδας και της Αγίας Παρασκευής.
Το σπήλαιο Διρού (Τ/27330-52.222) και το Νεολιθικό Μουσείο (Τ/27330-52.223, ωράριο λειτουργίας: 08.30 - 17.30).
Στο Σταυρί αναζητήστε τα απομεινάρια του κάστρου της Μαΐνης.
ΑΓΟΡΕΣ
Ντόπια κρέατα (μοσχάρι και χοιρινό) θα προμηθευτείτε από τα κρεοπωλεία στην πλατεία της Αρεόπολης. Καλό μέλι θα βρείτε στον Πύργο Διρού, αλλά πιθανόν να δείτε να πουλάνε και στο δρόμο (τα μαγαζιά στην Αρεόπολη αγοράζουν από τους παραγωγούς).
ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΑ
- Ο δρόμος από την Αρεόπολη μέχρι το Ταίναρο έχει αρκετές στροφές, αλλά είναι γενικά σε καλή κατάσταση. Ωστόσο, όταν σκοτεινιάζει, καλό είναι να οδηγείτε προσεκτικά, γιατί κυκλοφορούν γελάδια (στις άκρες του δρόμου βόσκουν τα ζώα, καθώς εκεί κρατάει υγρασία και φυτρώνουν χορτάρια). Εχουν γίνει πολλά ατυχήματα.
- Μετά το Γύθειο τράπεζα με ΑΤΜ (Εθνική) θα βρείτε μόνο στην Αρεόπολη.
- Τα βενζινάδικα στη Μάνη δεν είναι πολλά. Το τελευταίο θα το βρείτε 2 χιλιόμετρα μετά το Γερολιμένα.
- Για να δείτε από κοντά το φάρο στο ακρωτήριο Ταίναρο (κάβο Ματαπά), θα χρειαστεί να αφήσετε το αυτοκίνητό σας και να περπατήσετε σε διαμορφωμένο μονοπάτι για περίπου 20 λεπτά. Αξίζει τον κόπο...
- Αν ο καιρός είναι καλός, το πρώτο μπάνιο της χρονιάς κάντε το στη Χαλικιά του Βάτα (Προσηλιακή Μάνη, κοντά στον Κότρωνα).
ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
Με το σχέδιο «Καλλικράτης», η Μάνη διαιρέθηκε στους δήμους Δυτικής Μάνης, με έδρα την Καρδαμύλη, και Ανατολικής Μάνης, με έδρα το Γύθειο και ιστορική έδρα την Αρεόπολη (www.anatolikimani.gov.gr, ΚΕΠ Ανατολικής Μάνης Τ/27330-21.391 και 21.920). Ο δήμος Δυτικής Μάνης (8.647 κάτοικοι, σύμφωνα με την απογραφή του 2001) ανήκει στην Π.Ε. Μεσσηνίας και προέκυψε από τη συνένωση των (καποδιστριακών) Μεσσηνιακών δήμων Λεύκτρου και Αβίας. Ο δήμος Ανατολικής Μάνης (με 17.157 κάτοικους, σύμφωνα με την απογραφή του 2001) ανήκει στην Π.Ε. Λακωνίας και προέκυψε από τη συνένωση των Λακωνικών δήμων Σμήνους, Γυθείου, Οιτύλου και Ανατολικής Μάνης.
* Σημείωση: Οι τιμές διαμονής, ναύλων κτλ. που αναφέρονται στον εκάστοτε προορισμό, είναι αυτές που ίσχυαν κατά την χρονική περίοδο συγγραφής και δημοσίευσης του άρθρου και ενδέχεται να έχουν αλλάξει.
ΚΕΙΜΕΝΟ: ΝΙΚΟΣ ΛΟΥΠΑΚΗΣ, ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΝΙΚΟΣ ΕΞΑΡΧΟΠΟΥΛΟΣ
www.kathimerini.gr