Γέμισαν οι φυλακές για χρέη προς το Δημόσιο

Η υπερφορολόγηση των πολιτών, σε συνδυασμό με την πείνα, τη φτώχεια, την ανεργία, πυροδοτεί έντονες αντιδράσεις και λαϊκές εξεγέρσεις

Μέρες της δεκαετίας του 1930, λίγο πριν κι αμέσως μετά την πτώχευση, τείνουν να θυμίζουν η υπερφορολόγηση και η δράση των φοροεισπρακτικών μηχανισμών το τελευταίο διάστημα. Η αγροτική Ελλάδα των 6 εκατ. κατοίκων είχε τότε 250-300.000 ανέργους. Πολλαπλάσιους, που επιβιώνουν απλώς, ενώ θάνατοι από πείνα είναι συνηθισμένοι στην καθημερινή ειδησεογραφία.

Στις συνθήκες εκείνες το φοροκυνηγητό παίρνει άγριες και εξοντωτικές διαστάσεις. Στις πόλεις, αλλά και στην ύπαιθρο. Ιδιαίτερα στην τελευταία, όπου η υπερχρέωση και η φτώχεια κυριαρχούν. Οι αυστηρές ποινές, οι φυλακίσεις, οι δημεύσεις, οι πλειστηριασμοί ακόμη και για μικροποσά κάνουν αβάσταχτη τη ζωή της πλειονότητας των πολιτών.

Στα μέσα του 1930 αποστέλλονται στο υπουργείο Οικονομικών μυστικές εκθέσεις επαρχιακών εφόρων. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις τους, «η κατάστασις καθίσταται κρίσιμος... Οι φορολογούμενοι ευρίσκονται εις αδυναμίαν, όπως εκπληρώσουν τας υποχρεώσεις των».

Αν η κυβέρνηση, προσθέτουν, επιμείνει στην εφαρμογή των φοροεισπρακτικών μέτρων, που μόλις είχαν θεσπιστεί, «ελάχιστα θα επιτύχη. Επειδή οι φορολογούμενοι αδυνατούν να εκπληρώσουν τας υποχρεώσεις των, ουχί εκ κακής θελήσεως, αλλά λόγω της κρίσεως την οποίαν αντιμετωπίζου...»

Σκίτσο με τους «μάγους» της κυβέρνησης Τσαλδάρη στα τέλη του 1933. Φέρνουν μαζί τους νέους φόρους και σκάνδαλα. Αυτά τα δύο συνήθως πάνε μαζί.

Η απάντηση της κυβέρνησης θα είναι μια άκρως εμπιστευτική εγκύκλιος. Προφανώς οι εφοριακοί δεν θα επιδεικνύανε τον «πρέποντα» ζήλο. Με αυτή καλούνται να εισπράττουν «με κάθε μέσο» τους φόρους. Το αξιοσημείωτο, όμως, δεν είναι οι προτροπές. Ηταν η «ιδεολογικοποίηση» του καθήκοντος.

Η κατάσταση επέβαλε, σύμφωνα με την εγκύκλιο, «να συσπειρωθώσιν άπασαι αι δυνάμεις της χώρας προ του κινδύνου και να καταβάλωσι κοινάς προσπαθείας εις τα οποίας εδόθη χαρακτήρ αγώνος εθνικής σωτηρίας. Η δράσις του οικονομικού υπαλλήλου υπό τοιαύτας συνθήκας λαμβάνει σημασία ουχί μικροτέραν της του μαχομένου εν τω πεδίω της τιμής αγωνιστού. Η εκτέλεσις της υπηρεσίας του δεν είναι απλή πλήρωσις επαγγελματικού καθήκοντος, είναι εθνική αποστολή. Η δε μετ' αφοσιώσεως και παντελούς αυταπαρνήσεως επίδοσις εις τα έργα του, μόνον αύτη δύναται να εμπνεύση το συναίσθημα της ηρεμίας της συνειδήσεως...»

Ευτυχώς που πολλοί φορείς έσπευσαν τα χρόνια της κρίσης του '30 να προσφέρουν συσσίτια. Από την Εκκλησία έως τα εργατικά σωματεία.

Λύκοι χύμηξαν στο Νεζερό

Ετσι, δίπλα στα υλικά κίνητρα (ποσοστό επί της οφειλής του συλλαμβανόμενου για χρέη), οι φοροεισπράκτορες είχαν και ηθικά-πατριωτικά. Κρίνοντας από τις επιδόσεις τους κατά την ευρύτερη περίοδο ήταν ανατριχιαστικά αποτελεσματικοί.

Το κεφαλοχώρι του Νεζερού στους πρόποδες του Ολύμπου (σημερινή Καλλιπεύκη) αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα για την κατάσταση που έχει επικρατήσει - όχι μόνο εκεί. Δεν είναι εξαίρεση και αλλού καταγράφονται παρόμοια περιστατικά, όπως το παρακάτω τον Νοέμβριο του 1931: «Σαν λύκοι χύμηξαν στο χωριό μας ένας φοροεισπράκτορας με ένα απόσπασμα χωροφυλάκων. Δεκάδα ολόκληρη φτωχών αγροτών αλυσσόδεσαν και απέστειλαν στα μπουντρούμια Δομοκού και Λαμίας, που δεν είχαν να πληρώσουν. Οι περισσότεροι του χωριού παρατώντας σπίτια και δουλειές πήραν τα βουνά και κάθε απόμερη γωνιά. Επί 6 μέρες τώρα ο εισπράκτορας με τα παλληκάρια του έχει θρονιαστεί μόνιμα στο χωριό μας, έχοντας σαν ορμητήριο και για τα γύρω χωριά.

Ο Νεζερός ερημώθηκε τελείως, τα σπίτια κλειστά, τα ζώα έρημα.. Τέσσερα - πέντε πρόσωπα αποτελούν τώρα το χωριό: ο παπάς, ο πρόεδρος, ο δάσκαλος, ο μπακάλης. Ολοι οι άλλοι πήραν δρόμο... Και τα όργανα του Βενιζέλου βρήκαν καιρό να οργιάσουν. Κοπάδια πρόβατα κατάσχουν για φόρους 500-1.000 δραχμών, εξαποστέλλοντάς τα στον Δομοκό για εκποίηση. Στα σπίτια μπαίνουν αρπάζοντας κι αυτά τα τεντζερέδια... Δεν έμεινε πέτρα πάνω στην πέτρα».

Στο απίστευτο αυτό κείμενο, ας προσθέσουμε μόνο ότι η υπερφορολόγηση του λαού συνοδευόταν πάντα με την υποφορολόγηση τόσο των εχόντων και των κατεχόντων όσο και με τη φοροδιαφυγή.

1930-1933

«Το αδιαχώρητο στα κελιά...»

Η υπερφορολόγηση και το φοροκυνηγητό για όσους δεν μπορούν να κρυφτούν, δηλαδή τα γνωστά στην ιστορία μας ως «υποζύγια», δεν είναι κάτι νέο. Στο παρελθόν, μάλιστα, έχει προσλάβει κατά καιρούς εξοντωτικές διαστάσεις. Οπως επί κυβερνήσεων Βενιζέλου ? Τσαλδάρη τα χρόνια 1930-33 όταν εφαρμόζονται στις συνθήκες της παγκόσμιας κρίσης και της ελληνικής χρεοκοπίας δρακόντεια μέτρα «περί εισπράξεως των δημοσίων εσόδων».

Προβλέπεται η προσωποκράτηση ανεξαρτήτως ύψους οφειλής. Το αποτέλεσμα ήταν να πλημμυρίσουν οι φυλακές. «Εγέμισαν τα κελλιά, εγέμισαν οι αυλές και τα γραφεία?» διαβάζουμε στον Τύπο. Τόσο, ώστε οι αρμόδιες υπηρεσίες ν΄ αποφασίσουν «την αποσυμφόρησή» τους. Πείστηκαν ότι «ούτοι (οι φυλακισμένοι φοροχρεώστες), ανήκοντες εις τας λαϊκάς τάξεις, δεν θα επλήρωναν εις τον αιώνα τον άπαντα το χρέος των, εφόσον δεν μπορούσαν να εργασθούν». Μέχρι ν' αρχίσει, όμως, να γίνει ηπιότερη η εφαρμογή της είσπραξης διαδραματίστηκαν ατομικές και ομαδικές τραγωδίες σε πόλεις και χωριά.

Το άγριο φοροκυνηγητό, σε συνδυασμό με τη συνεχή αύξηση των άμεσων και έμμεσων φόρων όλη την ευρύτερη περίοδο, προκαλεί μαζικό κίνημα κατά της φορολογίας. Αλλά επίσης κατά της ανεργίας και της ακρίβειας, καθώς οι τιμές ακολουθούν τον δείκτη της φορολογίας στην εκτόξευσή του. Σύμφωνα με τους ιστορικούς της οικονομίας, η υπερφορολόγηση από μισθωτές υπηρεσίες, για παράδειγμα, είχε τετραπλασιαστεί το 1933 σε σύγκριση με το 1923! Υπερ-εικοσαπλασιαστεί από το 194-15?

Παντού γίνονται συγκεντρώσεις, συλλαλητήρια και εκδηλώνονται έντονες αντιδράσεις κατά των φοροεισπρακτόρων. Δεν είναι σπάνιες και οι συγκρούσεις με τ' αποσπάσματα των χωροφυλάκων, που συνήθως τους συνοδεύουν. Η ατμόσφαιρα θυμίζει τα οθωνικά χρόνια και τις διώξεις για την είσπραξη της δεκάτης. Ακόμη και με απειλή όπλων. Είναι χαρακτηριστικό ότι η εφημερίδα του Αγροτικού Κόμματος τις ίδιες μέρες δημοσιεύει σειρά άρθρων με τον εύγλωττο τίτλο: «Βαδίζομεν προς την Επανάστασιν»! Επανάσταση δεν έγινε. Αν και η κατάσταση ήταν εκρηκτική. Οι πολίτες, που αφάνιζε η εξοντωτική λιτότητα της εποχής, επιβίωσαν. Οχι όμως χωρίς να ματώσουν. Αλλά αυτό είναι άλλο θέμα...

Σπίτια και χωράφια στο σφυρί

Ιδού μερικά ενδεικτικά δημοσιεύματα του συνόλου των εφημερίδων (συμπεριλαμβανομένων και των κυβερνητικών) για την κατάσταση που επικρατούσε:

- Κοπάδια μας σέρνουν στις φυλακές για χρέη...

- Στα υγρά κελιά ακόμη για 50 ή 100 δραχμές

-Σπίτια, χωράφια στο σφυρί για ένα κομμάτι ψωμί - 350 αγωγαί μετά προσωπικής κρατήσεως τον μήνα μόνο στο Πρωτοδικείο Αθηνών

-Επιχείρησαν να κατάσχουν τον σπόρο για να εισπράξουν φόρους

-Αγρότες έσπασαν στο ξύλο φορατζήδες που έκαναν επιδρομή στο σπίτι τους

-Πρωτοφανής ληστεία.. Τους ξεντύνουν... Τους αρπάζουν τα ρούχα για φόρους!

Δίκην εχθρικού στρατού

Η απαρίθμηση θα μπορούσε να συνεχιστεί, αλλά ο καλύτερος επίλογος είναι τηλεγράφημα της Ενωσης Συνεταιρισμών Καρδίτσας προς την κυβέρνηση Βενιζέλου την ίδια εποχή. Καταγγέλλεται ότι φοροεισπράκτορες και χωροφύλακες (έφιπποι και πεζοί) «δίκην εχθρικού στρατού, εισήλασαν εις το χωρίον Βλοχός , επωφελούμενοι της απουσίας αγροτών, επετέθησαν εναντίον των γυναικών και των παιδίων, δημιουργήσαντες κλαυθμόν και οδυρμόν, πραγματική τραγωδίαν, δέροντες και πυροβολούντες όπως επιτύχουν την κατάσχεσιν του χορηγηθέντος υπό της Αγροτικής τραπέζης σπόρου και ζώων... Κατάστασις πειθαναγκάζει πάσχοντας να λαβουν εσχάτην απόφασιν και να φθάσουν εις τα άκρα...»

Τάκης Κατσιμάρδος  e-go.gr