Η ταύτιση του εορτασμού της μνήμης του Αγίου Βαλεντίνου με την Ημέρα
των Ερωτευμένων ξεκίνησε από την Αγγλία του ύστερου Μεσαίωνα, έχοντας
παγανιστικές και χριστιανικές αναφορές.
Στα χρόνια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, από τις 13 έως τις 15 Φεβρουαρίου, γιόρταζαν τα Λουπερκάλια προς
τιμή του θεού Φαύνου (του Πάνα των Ελλήνων). Οι Ρωμαίοι θυσίαζαν
κατσίκια και σκυλιά, ενώ νεαρά αγόρια χτυπούσαν με λωρίδες από δέρμα
κατσίκας τις νεαρές κοπέλες για να τους μεταδώσουν τη γονιμότητα. Μία
ανάλογη γιορτή υπήρχε και στην Αρχαία Αθήνα τον μήνα Γαμηλιώνα
(αντιστοιχούσε στο δεύτερο δεκαπενθήμερο του Ιανουαρίου και το πρώτο του
Φεβρουαρίου), τα Θεογάμια, προς τιμή του Δία και της Ήρας.
Η γιορτή καταργήθηκε από την Εκκλησία τον 5ο αιώνα μ.Χ., ως ειδωλολατρική. Στη θέση της (14 Φεβρουαρίου)
μπήκε ο εορτασμός της μνήμης του Αγίου Βαλεντίνου, μάρτυρα της
χριστιανικής πίστης από τη Ρώμη, με απόφαση του Πάπα Γελάσιου. Ο
Βαλεντίνος, σύμφωνα με τον θρύλο, υπήρξε ιερωμένος του 3ου αιώνα, ο
οποίος σε πείσμα των αυτοκρατορικών διαταγών δεχόταν να παντρέψει
νεαρούς στην ηλικία ερωτευμένους, γλιτώνοντας με αυτό τον τρόπο τους
άρρενες από τη στρατιωτική θητεία. Με άλλα λόγια, επρόκειτο για
πραγματικό προστάτη των ερωτευμένων και των αντιρρησιών συνείδησης, θα
λέγαμε σήμερα! Ένας άλλος θρύλος λέει ότι όσο καιρό ο Βαλεντίνος ήταν
μέσα στη φυλακή, αρνούμενος να αποκηρύξει την πίστη του, ερωτεύτηκε την
τυφλή κόρη του δεσμοφύλακά του, στην οποία μάλιστα έστειλε κι ένα γράμμα
με την υπογραφή: Με αγάπη από τον Βαλεντίνο σου.
Ο Άγιος Βαλεντίνος
Τη νοηματοδότηση που έχει σήμερα η γιορτή του Αγίου Βαλεντίνου την
απέκτησε στα χρόνια του ύστερου Μεσαίωνα, γύρω στον 14ο αιώνα. Την πρώτη
γραπτή αναφορά την έχουμε το 1382 στο ποίημα Το Κοινοβούλιο των Πτηνών (Parlement of Foules)
του πατέρα της αγγλικής λογοτεχνίας Τζέφρι Τσόσερ. Το ποίημα των 699
στίχων είναι ένα ενύπνιο εμπνευσμένο από την παράδοση, κατά την οποία
κάθε χρόνο την ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου τα πουλιά συγκεντρώνονται
μπροστά στη θεά της φύσης για να διαλέξουν ερωτικούς συντρόφους («...for
this was Saint Valentine's Day, when every bird cometh there to choose
his mate...»).
Στις αρχές του 17ου αιώνα η ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου ως Γιορτή των
Ερωτευμένων θα πρέπει να ήταν αρκετά γνωστή στην Αγγλία, αν λάβουμε
υπόψη μας τη σχετική αναφορά στον Άμλετ του Σέξπιρ (Τραγούδι της Οφέλιας από την 4η πράξη, Μετάφραση Κωνσταντίνος Χατζόπουλος, 1916):
Καλό πρωί! Είναι σύσκοτο. Τον Άγιο Βαλεντίνο
γιορτάζω κι ήρθα κόρη εδώ
στο παραθύρι σου να ιδώ
ταίρι με σε αν θα γίνω.
Σηκώθη ο νιος και ντύνεται κι ευτύς την πόρτα ανοίγει
και μπαίνει μέσα η κορασιά,
που κορασιά δε θά 'ναι πλιά,
όταν απόκει φύγει.
Το 1840 ήταν κοινός τόπος η ανταλλαγή, μεταξύ των ερωτευμένων, μικρών
χειρόγραφων σημειωμάτων με ευχές (valentines). Το ίδιο χρονικό διάστημα
η γιορτή διαδόθηκε και στην Αμερική, όπου η ανταλλαγή ευχετήριων καρτών
βοηθήθηκε από τη βιομηχανοποίηση και τα φθηνά ταχυδρομικά τέλη. Με την
πάροδο του χρόνου το επιχειρηματικό δαιμόνιο και η πολιτιστική επιβολή
των αγγλοσαξόνων έδωσαν στη γιορτή τον οικουμενικό χαρακτήρα που
γνωρίζουμε σήμερα.
Τα τελευταία χρόνια η εμπορευματοποίηση της γιορτής έχει φθάσει στο
κατακόρυφο. Μετά τις κάρτες, τις ηλεκτρονικές κάρτες μέσω Ίντερνετ
(e-cards), τα λουλούδια και τα σοκολατάκια, σειρά έχει η βιομηχανία των
κοσμημάτων να οικειοποιηθεί την ημέρα των ερωτευμένων. Ο τζίρος του
Αγίου Βαλεντίνου μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες ξεπέρασε το 2010 τα 15
δισεκατομμύρια δολάρια, το ισόποσο του ΑΕΠ της Μποτσουάνα.
Η γιορτή του Αγίου Βαλεντίνου προκαλεί αντιδράσεις στον μη
Χριστιανικό κόσμο. Στην Ινδία οι φανατικοί ινδουιστές και μουσουλμάνοι
αντιτίθεται στη γιορτή. Τη θεωρούν πολιτιστικό μίασμα και προϊόν της
παγκοσμιοποίησης. Στο Πακιστάν, το τοπικό ισλαμικό κόμμα ζητά την
κατάργησή της, καθώς, όπως υποστηρίζει, αντιβαίνει τον Ισλαμικό
Πολιτισμό. Την ίδια άποψη έχουν και οι συντηρητικοί κύκλοι του
θεοκρατικού Ιράν.