Τι συμβολίζει η αποκατάσταση Τατάρων και Ελλήνων της Κριμαίας

*του Σεργκέι Μαρκεντόνοφ, πολιτικός αναλυτής

Η αποκατάσταση Ελλήνων, Τατάρων και άλλων μικρών πληθυσμών της Κριμαίας για τις μαζικές διώξεις που υπέστησαν επί σταλινικής περιόδου, δεν είναι απλά ένα συμβολικό βήμα. Πρόκειται για ένα βήμα ιστορικής σημασίας. 

 Η αποκατάσταση των Τατάρων και των άλλων λαών της Κριμαίας, ανάμεσά του, οι Αρμένιοι, οι Βούλγαροι, οι Ελληνες και οι Γερμανοί, δεν ήταν ένα συμβολικό βήμα συμφιλίωσης με τους λαούς που ιστορικά κατοικούν στη χερσόνησο. Το Διάταγμα που υπέγραψε ο πρόεδρος της Ρωσίας, Βλαντίμιρ Πούτιν, 70 σχεδόν χρόνια από τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ήταν μια απόφαση ιστορικής σημασίας για τη σύγχρονη Ρωσία, μια κίνηση ουσίας, ένα μήνυμα για σεβασμό των πανανθρώπινων αξιών και των δικαιωμάτων των μειονοτήτων  σε όλο τον κόσμο.

Οι μεταμορφώσεις της Ουκρανίας στο διάβα των χρόνων!

Οι ιστορικοί του μέλλοντος, συζητώντας την πολιτική δυναμική στο μετα-σοβιετικό χώρο, είναι πολύ πιθανό να ονομάσουν το 2014, έτος της Κριμαίας. Για πρώτη φορά μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, δημιουργήθηκε «προηγούμενο» αλλαγής της δικαιοδοσίας που ασκεί ένα κυρίαρχο κράτος απέναντι σε μια αυτόνομη οντότητα, η οποία ανήκει στην πολιτική ένωση - κράτος. Σε αντίθεση με την Αμπχαζία, τη Νότια Οσετία, το Ναγκόρνο-Καραμπάχ και την Υπερδνειστερία, η Αυτόνομη Δημοκρατία της Κριμαίας μαζί με τη Σεβαστούπολη, με την απόσχισή τους από την Ουκρανία, δεν έγιναν κάποιες μη-αναγνωρισμένες κρατικές οντότητες, αλλά συμπεριελήφθησαν ως δύο ξεχωριστά υποκείμενα στη Ρωσική Ομοσπονδία.
Ειδικοί εμπειρογνώμονες και πολιτικοί βλέπουν σε αυτό την ενίσχυση της θέσης της Ρωσίας στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας και σε ολόκληρη την Ευρασία. Ωστόσο η ιστορία της Κριμαίας δεν τελειώνει εκεί. Με την επίλυση ορισμένων προβλημάτων και την ολοκλήρωση κάποιων έργων, καινούργια προβλήματα και νέες προκλήσεις θα προκύψουν. Και η πιο σημαντική πρόκληση, είναι η πολιτική ολοκλήρωση και η ενσωμάτωση του πολυεθνικού πληθυσμού της χερσονήσου στη Ρωσία.

9 Μαΐου 1945 – Η πιο συμβολική μέρα της Ρωσίας

Είναι προφανές ότι η ένταξη των νέων πολιτών στο ρωσικό έθνος είναι αδύνατη χωρίς κάποιες συμβολικές ενέργειες των αρχών. Και μια τέτοια κίνηση έγινε την 21η Απριλίου 2014. Ο Βλαντίμιρ Πούτιν υπέγραψε Διάταγμα «Περί των μέτρων αποκατάστασης των Τατάρων και των άλλων λαών της Κριμαίας, όπως οι Αρμένιοι, οι Βούλγαροι, οι Ελληνες και οι Γερμανοί, που είχαν απελαθεί στη διάρκεια των ετών 1941-1944».

Πρέπει να δώσουμε ιδιαίτερη προσοχή στο χρονικό πλαίσιο οπότε ελήφθη η απόφαση. Από τη μία, έχουμε τους εορτασμούς για την Ημέρα της Νίκης, την 9η Μαΐου 2014, που φέτος συμπίπτει με την 70η επέτειο της απελευθέρωσης της Σεβαστούπολης από τους ναζί στη διάρκεια του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου. Το γεγονός αυτό βρίσκεται στο κέντρο της δημοσιότητας, με τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης να επιδεικνύουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την προβολή του θέματος και τη σημασία του. Η φετινή επέτειος θα έχει ιδιαίτερη θέση στις εκδηλώσεις. Η απελευθέρωση της Σεβαστούπολης θα είναι το ειδικό σύμβολο της «Ημέρας της Νίκης – 2014». Από την άλλη, στις 18 Μαΐου, στην Κριμαία τιμούν μια άλλη ημερομηνία, την Ημέρα Μνήμης των θυμάτων της απέλασης των λαών της Κριμαίας. Και φέτος δεν θα είναι μια ακόμα απλή επέτειος, αλλά μια ξεχωριστή ημέρα για τη χερσόνησο.

Διωγμοί στα δύσκολα χρόνια του πολέμου

Οι πρώτοι που τον Αύγουστο του 1941 εκδιώχθηκαν από τις πατρογονικές τους εστίες την Κριμαία, ήταν οι Γερμανοί (περίπου 60.000 άτομα). Στο τέλος Ιανουαρίου - αρχές Φεβρουαρίου του 1942, από την Κριμαία απελάθηκαν οι Ιταλοί, που ζούσαν κυρίως στην περιοχή του Κερτς. Η απέλαση του πληθυσμού των Τατάρων (περίπου 183 χιλιάδες άτομα, χωρίς να υπολογίζονται οι στρατιώτες αυτής της εθνικότητας που υπηρετούσαν στον Κόκκινο Στρατό) έγινε στις 18 Μαΐου 1944. Και στις 27 Ιουνίου του ίδιου έτους, ξεκίνησε η επιχείρηση της εκδίωξης από την Κριμαία των Βουλγάρων, Ελλήνων και των Αρμενίων (συνολικά 37.000 άτομα).
Ο επίσημος λόγος για τη λήψη αυτών των μέτρων, ήταν η συνεργασία κάποιων εκπροσώπων των λαών της Κριμαίας με τους ναζί. Φυσικά και υπήρξαν πραγματικά περιστατικά συνεργασίας ντόπιων με τις κατοχικές αρχές. Αλλά δεν ήταν τα μοναδικά. Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί, ότι εξορίστηκαν αθώοι άνθρωποι. Ακόμη και βετεράνοι του πολέμου, μετά την αποστράτευση τους, δεν γλύτωσαν των ισοπεδωτικών διώξεων. Αλλά το πιο σημαντικό σε αυτή την πολιτική απόφαση, ήταν η εξάπλωση της αρχής της «συλλογικής ενοχής» σε όλους τους ανθρώπους, η βεβήλωση των αρχών του δικαίου και των δικαιωμάτων των εθνικών μειονοτήτων.

Το Προεδρικό Διάταγμα

Τον Απρίλιο του 2014, η ρωσική κυβέρνηση διέγραψε μια ακόμα σελίδα από την κληρονομιά της σταλινικής εθνικής πολιτικής. Και αυτό γίνεται την παραμονή σημαντικών επετειακών ημερομηνιών. Έτσι, η Μόσχα καθιστά σαφές ότι είναι σημαντικό για την μνήμη της Νίκης στο Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο, να τιμηθεί και η μνήμη εκείνων που υπήρξαν θύματα των πολιτικών υπερβολών και των παράνομων αποφάσεων.

Σήμερα, είναι πολύ της μόδας μεταξύ των Δυτικών εμπειρογνωμόνων και πολιτικών να απεικονίζεται η ρωσική κυβέρνηση, σαν ο κληρονόμος της πολιτικής του Στάλιν. Αντίθετα, το Κρεμλίνο προσπαθεί να αποστασιοποιηθεί από αυτή την κληρονομιά και αναζητάει ευκαιρίες για διάλογο με τους νέους πολίτες της, για τους οποίους η μνήμη της εξορίας για πολλά χρόνια ήταν το κύριο ενοποιητικό στοιχείο.

Σημαντική στο πλαίσιο του Διατάγματος του Πούτιν, είναι και η αναφορά στους Αρμένιους, ενός έθνους που έχει την πολυπληθέστερη κοινότητα ανάμεσα σε όλα τα έθνη της διασποράς στον κόσμο. Θα πρέπει να ληφθεί υπόψη το γεγονός, ότι η Αρμενία είναι μια από τις πιο συνεπείς χώρες – συμμάχους της Ρωσίας στην Ευρασία. Οι τρεις άλλες μειονότητες, Ελληνες, Βούλγαροι και Γερμανοί έχουν από πίσω τους πολιτισμικά, τρεις χώρες που είναι σημαντικοί εταίροι της Ρωσίας στην Ευρώπη.
Ωστόσο, αν και αναγνωρίζεται η σημασία και το πολύ επίκαιρο μήνυμα του Διατάγματος του Πούτιν, θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη το γεγονός ότι για την πλήρη ένταξη της Κριμαίας στη Ρωσία, η Μόσχα δεν μπορεί να περιοριστεί μόνο στα συμβολικά μέτρα. Χρειάζεται να γίνει μια συστηματική πολιτική για την εναρμόνιση των σχέσεων μεταξύ των διαφόρων εθνοτικών και θρησκευτικών ομάδων.

Το πρώτο σημαντικό συμβολικό βήμα, πάντως, έχει γίνει. Η Ρωσία, για άλλη μια φορά επιβεβαίωσε με πράξεις ότι θεωρεί απαράδεκτη, ότι απορρίπτει την σταλινική εθνική πολιτική. Ωστόσο, η ενσωμάτωση των νέων ρώσων πολιτών και της ίδιας της χερσονήσου της Κριμαίας στην Ομοσπονδία, μόλις τώρα αρχίζει. Και η επιτυχία της διαδικασίας ολοκλήρωσης εξαρτάται όχι μόνο από τις προθέσεις των πολιτικών και κρατικών παραγόντων, αλλά και από τη βούληση των ηγετών των διαφόρων κοινοτήτων να παίξουν με τους ίδιους κανόνες. Να επιδιώξουν συμβιβασμό αντί να ενεργούν με βάση τη δική τους εθνική αποκλειστικότητα.

*Ο Σεργκέι Μαρκεντόνοφ, είναι υφηγητής της έδρας (αναπληρωτής καθηγητής) ανάλυσης και εξωτερικής πολιτικής του Ρωσικού Κρατικού Πανεπιστημίου Ανθρωπιστικών Σπουδών.