Σαν σήμερα, στις 14
Οκτωβρίου 1289, επιλέγεται από τον αυτοκράτορα Ανδρόνικο Β΄ Παλαιολόγο,
Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως ο Αθανάσιος Α΄. Καταγόταν από την Ανδρούσα.
Το λαϊκό του όνομα ήταν Αλέξιος και οι
γονείς του ονομάζονταν Γεώργιος και Ευφροσύνη. Σε μικρή ηλικία εκάρη μοναχός
και μόνασε στο όρος Γόνος της Θράκης και κατόπιν στο Άγιο Όρος.
Εκεί έζησε σε
σπήλαιο κοντά στη Μονή Ιβήρων, το οποίο σώζεται
μέχρι σήμερα. Διετέλεσε επίσης «τραπεζάρης» της Μονής Εσφιγμένου. Επί Ιωάννη Βέκκου διώχτηκε για την
σταθερά ανθενωτική του στάση και θεωρήθηκε από τους συγχρόνους του ως Ομολογητής. Επελέγη από τον Αυτοκράτορα Ανδρόνικο Β'
Παλαιολόγο ως Πατριάρχης και
εξελέγη στις 14 Οκτωβρίου 1289.
Διακρινόταν για την
ασκητικότητά του, την αυστηρότητα του ήθους και των αντιλήψεών του, καθώς και
για την αντίθεσή του στην Ένωση με την Καθολική Εκκλησία. Προσπάθησε να
επιβάλει αυστηρούς κανόνες στους μοναχούς, οι οποίοι περιφέρονταν ανά τις
επαρχίες αντί να εγκαταβιούν στις μονές τους, αλλά και σε επισκόπους, οι οποίοι διέμεναν
στην Κωνσταντινούπολη αντί να βρίσκονται στις επαρχίες τους. Τα μέτρα αυτά του
δημιούργησαν πολλούς εχθρούς, οι οποίοι κατόρθωσαν να τον εξωθήσουν σε
παραίτηση δύο φορές, το 1293 και το 1310. Κατόπιν αποσύρθηκε σε κάποιο μοναστήρι, όπου πέθανε σε
ηλικία 100 ετών.
Στον Πατριάρχη
Αθανάσιο Α΄ αποδίδονται οι «Νεαραί» που εκδόθηκαν από τον Αυτοκράτορα
Ανδρόνικο Παλαιολόγο. Τον βίο του
έγραψε ο Θεόκτιστος ο Στουδίτης και ο Ιωσήφ
Καλοθέτης. Η Ορθόδοξη Εκκλησία αναγνώρισε την
αγιότητά του το 1368 και έκτοτε τιμά τη
μνήμη του ως «οσίου Αθανασίου του νέου», στις 28 Οκτωβρίου.
Το σκήνωμά του
βρίσκεται σήμερα στο ναό του Αγίου Ζαχαρίου Βενετίας. Επίσης, τεμάχιο του λειψάνου του
βρίσκεται στη Μονή Παντοκράτορος, αλλά και στον Ιερό
Ναό των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης Ανδρούσης, το οποίο μεταφέρθηκε εκεί από
την Ιερά Μονή Εσφιγμένου στις 29 Οκτωβρίου 1967, με τη φροντίδα του μητροπολίτη Μεσσηνίας Χρυσοστόμου Β'.
Ο Βουφραδιώτης