Διεθνής
Συνάντηση του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς
"Πολιτιστικά Τοπία σε Περιοχές Natura
2000":
προς μια νέα πολιτική ολοκληρωμένης
διαχείρισης
της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς
Ολοκληρωμένη
διαχείριση της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς -
Η
περιβαλλοντική άποψη των πολιτιστικών τοπίων
Νάντια Ι. Γιαννακοπούλου
Γενική
Γραμματέας Υπουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής
Κατ’ αρχάς, θα ήθελα να ευχαριστήσω το Πολιτιστικό Ίδρυμα
του Ομίλου Πειραιώς και όλους όσουςσυνέβαλαν στη διοργάνωση αυτής της Διεθνούς
Συνάντησης για την πρόσκλησή σας να συμμετάσχω στο συνέδριο.
Είναι τιμή μου να βρίσκομαι ανάμεσα σε τέτοιους αξιόλογους
προσκεκλημένους ομιλητές. Ακούσαμε πολλές ενδιαφέρουσες τοποθετήσεις και
ανυπομονώ να ακούσω και τις υπόλοιπες εισηγήσεις.
Επιτρέψτε μου να ξεκινήσω με μια γενική παρατήρηση: Η
παρούσα οικονομική κρίση απαιτεί επαναξιολόγηση των κυρίαρχων πολιτικών που ως
στόχο έχουν την μακροπρόθεσμη ανάπτυξη και τη δημιουργία θέσεων εργασίας. Το
συμβατικό μοντέλο ανάπτυξης πρέπει να αντικατασταθεί από ένα νέο. Ένα μοντέλο που τοποθετεί όχι την απλή οικονομική
ανάπτυξη, αλλά την ευημερία των πολιτών στο κέντρο της πολιτικής.
Δυστυχώς, η ΕΕ εξακολουθεί να αντιμετωπίζει αυτά τα
ζητήματα στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής 2020, η οποία έχει υιοθετηθεί
ως η εξέχουσα Ευρωπαϊκή στρατηγική, αντί να τα βλέπει υπό τη σκοπιά μια
στρατηγικής βιώσιμης ανάπτυξης, που ακολουθεί μια περισσότερο ολιστική
προσέγγιση. Έχουμε επιτρέψει στην οικονομία να αποτελέσει τον πρωταρχικό μας
στόχο, αντί για το μέσο. Επικεντρωθήκαμε σε μέτρα λιτότητας, στη μειωση του
εθνικού χρέους και στην αντιμετώπιση δημοσιονομικών προκλήσεων, αμελώντας τις
άλλες πτυχές της ανάπτυξης.
Όμως οι οικολογικές αξίες, η ποιότητα του περιβάλλοντος
και το πολιτιστικό κεφάλαιο είναι εξίσου σημαντικά για την ευημερία μας, μαζί
με την οικονομική άνθηση. Η φυσική και
πολιτιστική κληρονομιά είναι αναπόσπαστα τμήματα της ταυτότητας και του
εδαφικού κεφαλαίου της ΕΕ. Στην προσπάθεια να ανταποκριθούμε στις δημοσιονομικές
προκλήσεις, πρέπει να αναδείξουμε το ζήτημα της βιωσιμότητας, που σχετίζεται με
το φυσικό και πολιτιστικό κεφάλαιο. Αν αυτό αναγνωριστεί ως μέρος του εθνικού
και ευρωπαϊκού κεφαλαίου, θα έχουμε μια διαφορετική άποψη για τις προοπτικές
των κρατών-μελών.
Πρέπει επιτέλους
να αντικαταστήσουμε το ΑΕΠ ως μέτρο της επιτυχίας μας με άλλους, πιο ολιστικούς
δείκτες. Αυτοί οι δείκτες θα μπορούσαν να περιγράφουν την τεράστια ποικιλία και
ποιότητα των φυσικών οικοσυστημάτων, με τον ίδιο τρόπο που η ιστορική ποικιλία
και η πλούσια πολιτιστική παράδοση θα μπορούσαν να αναδεικνύουν την προοπτική
για βιώσιμη ανάπτυξη.
Κυρίες και
Κύριοι,
Η
ανθρώπινη παρέμβαση στα ευρωπαϊκά οικοσυστήματα είναι συνεχής και εκτενής ανά
τους αιώνες. Το φυσικό και το πολιτιστικό κεφάλαιο βρίσκονται σε δυναμικές
συνέργειες, που συχνά έχουν θετικές επιπτώσεις. Όμως η υπερ-εκμετάλλευση αυτών
των πόρων αναγνωρίζεται ως απειλή στην εδαφική ανάπτυξη. Οι μεταβολές στις
χρήσεις γης και θαλάσσιου περιβάλλοντος, η αστικοποίηση και ο μαζικός τουρισμός
απειλούν τα πολιτιστικά μνημεία και τα τοπία. Μπορούν να οδηγήσουν στην κατάτμηση
των φυσικών οικοσυστημάτων και των οικολογικών διαδρομών.
Δεν πρέπει να υποτιμήσουμε τον «χαρακτήρα», τα ειδικά
χαρακτηριστικά κάθε περιοχής, είτε πρόκειται για ιστορικό ή πολιστικό τοπία,
είτε για περιοχή που προορίζεται για αναπτυξιακή και κατασκευαστική
δραστηριότητα. Ο χαρακτήρας αυτός μπορεί να βελτιώσει τη συνοχή και την
ποιότητα του δομημένου περιβάλλοντος.
Τα λειτουργικά οικολογικά συστήματα και η προστασία και βελτίωση της
φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς πηγαίνουν χέρι-χέρι. Η εκμετάλλευση του φυσικού κεφαλαίου σε αρμονία με
το τοπίο, χρησιμοποιώντας μια τοποκεντρική προσέγγιση για την παραγωγή αγαθών
και υπηρεσιών, συμπεριλαμβανομένων και όσων προκύπτουν μέσα από έργα «πράσινων»
υποδομών, είναι αποτελεσματική και συμβάλλει στη διατήρηση της ταυτότητας και
των φυσικών χαρακτηριστικών του χωρικού πλαισίου.
Περιοχές πλούσιες σε φυσικά και πολιτιστικά τοπία
απαιτούν ιδιαίτερη προσοχή, έτσι ώστε να αξιοποιήσουν στο έπακρο αυτό το
κεφάλαιο. Δεν αντιμετωπίζουμε τη διατήρηση του φυσικού τοπίου και τη γενικότερο
πολιτιστικό και οικονομικό περιβάλλον ως δύο διαφορετικές έννοιες. Αντιθέτως, πρέπει
να αναζητούμε πιθανές συνέργειες.
Στην Ελλάδα, τα πολιτιστικά τοπία βρίσκονται σχεδόν πάντα
σε περιοχές Natura 2000. Πρέπει να ενισχύσουμε τη γνώση μας για την
κατάστασή τους, τις αξίες τους, τη διαδικασία μετασχηματισμού τους, τις
κινητήριες δυνάμες, τους κινδύνους και τις πιέσεις, καθώς επίσης και τους
συνδέσμους μεταξύ πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς.
Η φιλική προς το περιβάλλον δημιουργία θέσεων εργασίας
και οι εμπλουτισμένες υπηρεσίες αναψυχής μπορούν να ενισχύσουν τη διατήρηση του
τοπίου. Η τοπική, περιφερειακή και δια-περιφερειακή διαχείριση της πολιτιστικής
και φυσικής κληρονομικάς έχει εξέχουσα σημασία. Υποστηρίζουμε λοιπόν την
προστασία, την αποκατάσταση και την αξιοποίηση της κληρονομικάς μέσα από μια
τοποκεντρική προσέγγιση. Εξίσου σημαντική είναι η ενίσχυση της περιφερειακής
και τοπικής ταυτότητας μέσω της ευαισθητοποίησης και της ανάδειξης της ευθύνης
των τοπικών κοινωνιών απέναντι στο περιβάλλον, το τοπίο, την κουλτούρα και
άλλες μοναδικές αξίες.
Η Ελλάδα είναι μια χώρα με τεράστια ιστορική και
αρχιτεκτονική κληρονομιά, και εξαιρετικά πλούσια βιοποικιλότητα. Δεν μπορούμε
να αντιμετωπίζουμε και να διαχειριζόμαστε τα τοπικά και πολιτιστικά τοπία και
τα στοιχεία τους ως ανεξάρτητα συστήματα. Η δυναμική αλληλεπίδραση μεταξύ πολιτιστικής
και φυσικής κληρονομιάς σε επίπεδο τοπίου δίνει έμφαση στην ανάγκη αξιοποίησης
ενός ενιαιου συνόλου κριτηρίων και εργαλείων διαχείρισης.
Τα πολιτιστικά τοπία
σε περιοχές Natura 2000 πρέπει να χρησιμοποιηθούν ως υποστηρικτικό πλαίσιο
για τη διαχείριση χρήσεων γης, περιφερειακού σχεδιασμού και πολιτιστικού τουρισμού.
Αυτό είναι το στρατηγικό μας πλεονέκτημα. Ως τώρα το πλεονέκτημα αυτό δεν έχει αξιοποιηθεί
στο έπακρο.
Συνειδητοποιούμε
ότι η εφαρμογή πολιτικών που θα αποδώσουν μακροπρόθεσμα αποτελέσματα δεν μπορεί
να γίνει σε στεγανά.
Η χώρα μας είναι
ευλογημένη με τεράστια ποικιλία παραδειγμάτων όπου οι περιοχές Natura 2000 συνυπάρχουν
με πολιτιστικά τοπία – στο Πήλιο, τα Ζαγοροχώρια, την Ορεινή Αρκαδία, τη Μάνη,
τις Πρέσπες, το Νυμφαίο, τα Άγραφα κλπ. Αυτή η συνύπαρξη θα μπορούσε να γίνει η
κινητήριος δύναμη για βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη στην επαρχία όλο τον χρόνο.
Είναι προφανές λοιπόν ότι οι πολιτικές μας θα πρέπει να ακολουθήσουν την
ολιστική προσέγγιση.
Αναγνωρίζοντας αυτό
το αξίωμα, το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής έχει
ανάγει την καλλιέργεια συνεργειών σε ακρογωνιαίο λίθο της πολιτικής του. Η
προώθηση μιας ολοκληρωμένης διαχείρισης φυσικού και πολιτιστικού τοπίου
αποτελεί προτεραιότητας για το Υπουργείο μας, και στην παρούσα φάση
επεξεργαζόμαστε αυτές ακριβώς τις στρατηγικές.
Μέχρι τώρα
έχουμε κάνει αρκετά σημαντικά βήματα:
Έχουμε πλέον
θεσμοθετήσει την Εθνική Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα, μετά από 15 χρόνια.
Χρηματοδοτούμε προγράμματα για τη Χαρτογράφηση και Αξιολόγηση των
Οικοσυστημικών Υπηρεσιών (MAES), που θα συμβάλλουν στη μέγιστη
δυνατή αξιοποίηση της πλούσιας βιοποικιλότητας της χώρας και των υπηρεσιών που
μπορούν να προσφέρουν τα οικοσυστήματά μας, και που μπορούν να αποτελέσουν
σημαντικό παράγοντα για τη δημιουργία θέσεων εργασίας. Επανασχεδιάζουμε ολόκληρο
το σύστημα διαχείρισης των Προστατευόμενων Περιοχών. Ένας εθνικός διάλογος έχει
ξεκινήσει από τον προηγούμενο Απρίλιο, έτσι ώστε να καταλήξουμε σε ένα
λειτουργικό και ορθολογικό σύστημα διαχείρισης που θα διασφαλίσει την
ολοκληρωμένη διαχείριση και προστασία των περιοχών Natura 2000, οι οποίες
καλύπτουν περισσότερο από το 30% της χώρας. Προετοιμάζουμε και άλλες δράσεις,
οι οποίες θα ανακοινωθούν τους επόμενους μήνες.
Στόχος μας είναι
να συνδυάσουμε την ταυτοποίηση, την αξιοποίηση και την προώθηση των πολιτιστικών
και φυσικών στοιχείων και να τα ενσωματώσουμε στη διαχείριση των πολιτιστικών
και φυσικών τοπίων. Ο συνδυασμός αυτός μπορεί να δημιουργήσει νέα θεματικά
τουριστικά – και όχι μόνο – προϊόντα στην επαρχία και να οδηγήσει σε δημιουργία
μακροπρόθεσμων θέσεων εργασίας. Μαζί με την αγροτική παραγωγή, μπορεί να
συμβάλλει στον βασικό μας στόχο για βιώσιμη ανάπτυξη και ευημερία.
Αυτή είναι η
μεγάλη πρόκληση, όχι μόνο για το Υπουργείο μας, αλλά και για ολόκληρη τη χώρα.
Το ερώτημα είναι
πώς θα μπορούσαμε να ενσωματώσουμε τα φυσικά και πολιτιστικά τοπία σε χωρικό
επίπεδο, λαμβάνοντας υπόψη ότι τα τοπία λειτουργούν ως το χωρικό πλέγμα για την
οικονομική δραστηριότητα, τους πληθυσμούς και τα οικοσυστήματα. Κατ’ επέκταση,
το ερώτημα γίνεται: πώς θα πρέπει να αναπροσαρμόσουμε τις πολιτικές μας ώστε να
συμπεριλαμβάνουν αυτά τα στοιχεία; Πώς θα προωθήσουμε αυτές τις πολύτιμες
συνέργειες;
Με γνώμονα αυτό ακριβώς, σχεδιάζουμε πιλοτικά case studies σε διάφορες περιοχές της χώρας, όπου τα φυσικά και πολιτιστικά στοιχεία
θα διασυνδέονται σε ένα δίκτυο φυσικών και πολιτιστικών διαδρομών. Τα έργα αυτά θα
έχουν ως αποτέλεσμα ένα μοναδικό τουριστικό προϊόν, που θα αποτελέσει πρότυπο
για την βιώσιμη ανάπτυξη σε κάθε περιοχή της Ελλάδας. Ένα προϊόν που συνδυάζει
την ανάδειξη της πολιτιστικής μας κληρονομικάς, την κινητοποίηση των τοπικών
κοινωνιών και την προώθηση της συνεργασίας με την υγιή επιχειρηματικότητα. Ένα
προϊόν που θα οδηγήσει σε δημιουργία θέσεων εργασίας και ανύψωση του βιωτικού
επιπέδου.
Το βασικό
εργαλείο στη διάθεσή μας για την υλοποίηση αυτής της στρατηγικής είναι η νέα
Προγραμματική Περίοδος 2014-2010. Για το σκοπό αυτό, έχουμε συμπεριλάβει στις
δράσεις προτεραιότητάς μας έναν ειδικό στόχο για πιλοτικές παρεμβάσεις για τη
βελτίωση και επέκταση των τουριστικών ροών μέσα από δίκτυα τουριστικών και
πολιτιστικών μονοπατιών, ιδιαίτερα σε περιοχές Natura 2000.
Η επέκταση μιας
ολοκληρωμένης προσέγγισης στη διαχείριση της μοναδικής πολιτιστικής και φυσικής
κληρονομιάς της Ευρώπης, και ιδιαίτερα της Μεσογείου, ως ένα προϊόν συνεργασίας
και συμμετοχικής διαδικασίας, είναι η μεγάλη μας πρόκληση για την εγκαθίδρυση
και βιωσιμότητα ενός νέου μοντέλου ανάπτυξης. Ενός μοντέλου που θα συνδυάζει όλα αυτά τα
στοιχεία αρμονικά.Αυτή είναι, εξάλλου, και η έννοια του πολιτισμού: ο συνολικός
τρόπος ζωής μιας κοινωνίας. Ένα μωσαϊκό, αν θέλετε, που ισορροπεί τα φυσικά
στοιχεία, τα υλικά στοιχεία της ανθρώπινης δραστηριότητας, και μοτίβα που έχουν
δημιουργηθεί στο τοπίο μέσα στο χρόνο.
Αυτή είναι η πραγματική
πρόκληση, αν θέλουμε να προχωρήσουμε μπροστά και να ξεπεράσουμε τις δυσχέρειες
των τελευταίων ετών. Είναι μια πρόκληση που ανυπομονούμε να αναλάβουμε, με την
πεποίθηση ότι θα πετύχουμε.
Σας
ευχαριστώ.