Δυτική Μάνη: Γλυκιά πλάνη

Στην ποδιά του Ταΰγετου και η πέτρινη Λαγκάδα

Κείμενο: Ολγα Χαραμή  

Φωτογραφίες: Ηρακλής Μήλας

Οταν η λέξη Μάνη παύει να σημαίνει αγριάδα, όταν κυπαρίσσια και λιόδεντρα σκεπάζουν την πέτρα, όταν τα ανεμοδαρμένα ακρωτήρια γίνονται χρυσές αμμουδιές κι οι αυστηροί μανιάτικοι κανόνες μπολιάζονται με γλύκα, πάλι στη Μάνη είσαι. Στην ειρηνική Μεσσηνία πια.

Εξω Μάνη. Μεσσηνιακή Μάνη. Δυτική Μάνη. Κάποιο από αυτά λες για να την ξεχωρίζεις απ' την άλλη, τη Μέσα-Λακωνική-Ανατολική. Λέμε τώρα... για πλάκα την ξεχωρίζεις. Απ' τα κυπαρίσσια και τα λιόδεντρα, ως το νερό. Απ' τον Ταΰγετο. Πράσινο παντού - πάει η πέτρα. Απ' την ξανθή άμμο - πάει η βραχούρα. Απ' το φως που ρίχνει χρυσάφια στα πάντα τα απογεύματα. Γλύκα. Απ' τους ανθρώπους.

Η Μεταξία Χοντζέα φτιάχνει λαλάγγια στο Καρυοβούνι

Λες και συντονίζονται με το τοπίο ένα πράγμα - μερεύουν. Πάει η μανιάτικη αυστηρότητα. Πατάει Μεσσηνία, ρίχνει νερό στο κρασί της. Ψέματα. Δεν πίνει κρασί · τσίπουρο και ούζο πίνει. Πλάι στις θάλασσες και στα ποτάμια. Τις παραλίες και τις ορεινές πλατείες. Τρώει «ξεβροχιασμένα» λούπινα, χοιρινό παστό, γουρνοπούλα, σπαράγγια, λαλάγγια. Μικροσκοπικές ελιές, ψωμί αληθινό με λάδι βάλσαμο και χοντρό αλάτι.

Κατάχαμα να 'ναι, στα ξέφωτα του Ταΰγετου ή τη Βασιλική, βασιλιάς νιώθεις. Ευφορία όσο δεν πάει. Ξέρουν οι ντόπιοι να ζουν. Πού ζουν. Γουρουνάδες, κτιστάδες, λιοτριβιάρηδες, ξενοδόχοι, ταβερνιάρηδες, ψαράδες, αλατάδες, αυτοδίδακτοι μάστορες. Οταν μένεις στην επαρχία όλα τα κάνεις. Κι όλα τα μαθαίνεις. Κι άμα μένεις και στην Εξω Μάνη πιο εύκολα.

Θάλασσα και βουνό σε μπολιάζουν ενέργεια. Συνειδητά ή ασυνείδητα, καλλιτέχνης γίνεσαι. Μιλιούνια οι Μανιάτες από επιλογή. Κι ολοζώντανα τα χωριά, μην ακούς τι λένε. Στη Μέσα Μάνη, ρημάζουν τα πυργόσπιτα. Αλλη μοίρα εδώ. Τα καλοκαίρια να δεις. Γεμίζουν οι πλατείες επαναπατρισμένους, γεμίζουν οι παραλίες επισκέπτες, γεμίζουν τα ποτήρια ακατάπαυστα. Μια οικογένεια. Τεράστια. Κι ο Ταΰγετος εικόνισμα.

Ενας κεντρικός δρόμος γεμάτος στροφές σε φέρνει από την Καλαμάτα. Γύρω στα 35 χιλιόμετρα κι έφτασες Καρδαμύλη. Κι ώσπου να πιάσεις Οίτυλο και να σε περιλάβει η πέτρα έχεις ποτίσει ως το κόκαλο γλύκα. Συνέχεια σταματάς. Πύργοι και βυζαντινές εκκλησίες, χωριά και κάστρα, παραλίες, παλιοί γνώριμοι...

Ενας μεζές δίπλα στη θάλασσα, ένα καφεδάκι δίπλα στη βρύση, ένα τσιπουράκι κάτω από τον πλάτανο, σε έπιασε η νύχτα. Ντάλα καλοκαίρι και θες ζακέτα. Κατεβάζει απ' τις ρεματιές ο Ταΰγετος τα σώψυχά του. Ρίγη. Αυτά τα ευχάριστα, τα καλοκαιρινά, ξέρεις.

Γοητευτικό μείγμα
«Είναι η τρέλα, η κουλτούρα μας, πώς να το πω; Ας μη συμφέρει, η ποιότητα δεν θυσιάζεται». Γνήσιος λιοτριβιάρης είναι, της παλιάς σχολής, τι θα 'λεγε; Μέχρι και το πιεστήριο παραδοσιακό είναι και το νερό κρύο, άρα δίνει λάδι πρώτης ψυχρής πίεσης. Σε απλά ελληνικά: κρατάει όλα τα ωφέλιμα στοιχεία του. Λιοτρίβι Σκαρπαλέζου, στη Μάλτα Σταυροπηγίου. Από το 1765 και επισκέψιμο. Ο κ. Γιώργος κι οι κόρες. Καλοφάγωτο λένε και γεμίζουν το σφηνοπότηρο. Εδώ το λάδι το πίνεις. Μια κι έξω. Γιατρικό.

Πύργος Κουμουνδούρου και Αγ. Θεόδωροι οι λόγοι που θα σταθείς στον Κάμπο, καστρόπυργος Καπετανάκη στη Χαραυγή, κάστρο Ζαρνάτας στο Σταυροπήγι. Γεννήσεις πρωθυπουργών στο πρώτο, αγιογραφίες στο δεύτερο, οργάνωση βεντέτας με τους Κουμουνδούρους στο τρίτο, «βεντέτα» του Μπέη Κουμουνδουράκη με τους Τούρκους και τους Μανιάτες καπεταναίους στο τελευταίο. Τι νόμιζες; Επειδή είναι πιο ήμερη ήταν φιλειρηνική;

Μάνη ίσον πόλεμος· με τον δίπλα, τον παραδίπλα, τον όποιο απειλούσε τα κεκτημένα, τέλος πάντων. Προς τη θάλασσα το λιμανάκι στις Κιτριές κι η παραλία Σάντοβα. Προς το βουνό η Αλτομιρά, το Ανατολικό, το Κέντρο, η Χώρα Γαϊτσές. Από το Κέντρο περπατάς για το Πηγαδιώτικο γεφύρι, την εξωπραγματική διπλή καμάρα. Από τις Γαίτσες ή τα Αλτομιρά μπαίνεις αν θες και στο Ρίντομο. Α, κι από τα Σωτηριάνικα πιο πίσω, φτάνεις στο Μπίλιοβο το καλύτερα διατηρημένο καλντερίμι της Μάνης.

Αυτά τα ηλιοβασιλέματα της Εξω Μάνης μπορούν να σε... αρρωστήσουν. Στο λιμανάκι της Καρδαμύλης

Κι άλλος πύργος στο Προσήλιο, του Πατριαρχέα, κι άλλη ολόδροση πλατεία στα Τσέρια. Συν η αρχή του φαραγγιού του Βυρού. Του θαύματος. Η Καρδαμύλη στο πιάτο. Από τα πιο διάσημα καρέ της Μάνης. Κίνηση στον κεντρικό. Αυτός είναι όλη κι όλη η Καρδαμύλη μη νομίζεις. Στο λιμανάκι γουλίζουν οι ψαράδες τα χταπόδια. Στο νησάκι Μερόπη βαριανασαίνει η Κοίμηση της Θεοτόκου. Στις αυλές, τις βεράντες και τα καλοφτιαγμένα μαγαζιά αναστενάζει η πολυεθνική κοινότητα που έκανε την Εξω Μάνη σπίτι, κρατώντας τη «Μάνη» του Πάτρικ Λι Φέρμορ, του διασημότερου εποίκου της.

Αλλοι κρατούν τον Αλέξη Ζορμπά που λεγόταν Γιώργος, ζούσε κάπου στην Στούπα κι εκεί τον βρήκε ο Καζαντζάκης και τον έκανε θρύλο. Στην παλιά Καρδαμύλη η αναστήλωση του Αγ. Σπυρίδωνα καλά κρατεί. Καμπαναριό για πολλά χειροκροτήματα. Ο πύργος Μούρτζινων - Τρουπάκηδων έτοιμος. Ωραίο μουσείο. Πιο πάνω το Εξωχώρι. Ετσι, να ανεβοκατεβαίνεις συνέχεια.

Εδώ σε θέλω! Αντιμέτωπο με τις Μανιάτισσες στο Καρυοβούνι

Ταΰγετος και μεσσηνιακός κόλπος μονίμως σε ισοπαλία. Πύργος Κιτρινιάρη, Μονή Βαϊδενίτσας, Μονή Σαμουήλ· η μαχητική τριλογία της Εξω Μάνης. Φύλαγαν σαν κέρβεροι τη βασιλική οδό. Βασιλική οδός· η στρατηγική στράτα που ερχόταν από Σπάρτη μέσω Ταϋγέτου. Εκεί στα ψηλά και η Σαϊδόνα. Απ' το όνομα και μόνο γοητεύεσαι. Κι απ' το... θράσος να 'ναι ανταρτοχώρι μες την «βασιλοκρατούμενη» Μάνη. Κι απ' την απλότητα. Καρέκλα πλάι στην καρυδιά κι η κυρά Λιου στην κουζίνα να σπάει μύτες. Για πολλά τσίπουρα.

Καστάνια. Ισως το ωραιότερο χωριό της Εξω Μάνης. Κι ο Πύργος Δουράκη, απ' τους ωραιότερους της Μάνης ολόκληρης. Εδωσε ο θεός κι αποφασίστηκε η αναστήλωσή του. Και του Αγ. Πέτρου σε εξέλιξη. Ενας φίλος του χωριού έδωσε για την ακρίβεια... Ενα το ταβερνάκι στην πλατεία κι άλλο ένα στα σκαριά τέρμα πάνω. Θα ΄χει γουρουνοπούλα λέει. Κι αν την έχει θα 'ναι η καλύτερη, τέλος.

Πόσο μικρός μπορείς να νιώσεις μπρος στον Ταΰγετο; Το χωριό Κάμπος

Μετράει η εξειδίκευση. Στον Πύργο ας πούμε βρίσκεις τα λάδια του Φριτς Μπλάουελ, του Αυστριακού με το ρομαντικό όνειρο - από εκείνα που γίνονταν κάποτε, όταν η πίστη και η σκληρή δουλειά αρκούσαν για να τα κάνουν πραγματικότητα. Ηρθε στη Μάνη το '70 και κατάφερε να εξαγάγει πρώτος βιολογικό, έξτρα παρθένο λάδι. Στο Νιοχώρι βρίσκεις το καλύτερο ψωμί, παξιμάδι και λαλάγγι. Στον Φαϊππέα. Στο Νιοχώρι επίσης διαλέγεις ποια στράτα θα ακολουθήσεις. Πάνω ή κάτω;
Λαλάγγια και πέτρα
Στο Καρυοβούνι. Αράχοβα για τους παλιούς. Κάποιο μεσημέρι, κάποιας άνοιξης. Δροσιά ατέλειωτη. Πλατεία, βρύση, πλάτανος, ρεματιά. Τα πόστα μοιρασμένα. Οι γιαγιάδες κι οι παγκάδες τους. Ασάλευτες στη σκιά του πύργου Γουδέλη. Οι γυναίκες και τα λαλάγγια τους. Μεταξία και Κούλα παλεύουν με τα τηγάνια και τα μυρωδάτα κορδόνια που λέγονται και τηγανίδες. Οι άντρες και τα κρέατά τους. Καπνίζει και καπνίζεται ο Περικλής απ' τα φασκόμηλα, γίνεται το χοιρινό θείος άρτος.

Η Καρδαμύλη. Μέρα - νύχτα ερωτεύσιμη

Ψήνει ο Δημήτρης τα παϊδάκια με τη ρέγουλά του. Ζηλεύεις ρυθμό... Και το χαμόγελο του παππού Αριστομένη. Αιώνιο, σαν τους άρχοντες Μανιάτες στις ασπρόμαυρες φωτογραφίες στο λιοτρίβι - μουσείο - ταβέρνα. Κέντρο διερχομένων πες. Μηλιά και μπαρουτόμυλοι. Τους κατάπιε η ρεματιά, πάμε για άλλα. Μηλιά και Παναγιά Γιάτρισσα. Μέγα προσκύνημα αν και κάμποσα χιλιόμετρα ΒΑ και Λακωνία θεωρητικά.

5 συνοικίες το χωριό. 3 σημαντικές εκκλησίες. 2 πύργοι. 8 χιλιόμετρα και βγήκες Πλάτσα. Πέτρα, πέτρα, πέτρα. Σε σπίτια, εκκλησίες, δρόμους. Αρχοντιά. Και ένα λαογραφικό μουσείο. Του κουτιού. Το βράδυ ξανά εδώ. «Στου Γιατρού». Να ξυπνούν οι ροκιές εφηβείες, να μοιάζουν τα ποτά ελιξίρια Στου Νομιτσή απανωτά τα «χτυπήματα». Κάθε λίγα μέτρα βυζαντινό εκκλησάκι. Σαν παιδικά παιχνίδια ξεχασμένα στον δρόμο.

Μπορεί να είναι και ο ομορφότερος πύργος της Μάνης αυτός του Δουράκη, στην Καστάνια

Στις Θαλάμες χορταίνεις πέτρα. Οργανωμένη αναστήλωση. Παραδοσιακός οικισμός με τη βούλα. Και στην Λαγκάδα. Κι ας μην έχει βούλα. Εχει τα κλειδιά του πύργου Καπιτσίνου, να μπεις. Να δεις οικονομία χώρου. Με το ζόρι χωράς στη σκάλα, βρίσκεις συνέχεια. Ρε 'σεις πώς ζούσαν εδώ μέσα οι άνθρωποι; Δεν ζούσαν, παραμόνευαν. Ψάχνεις εχθρούς από τα μικροσκοπικά ανοίγματα. Βουνό και θάλασσα βλέπεις. Και το αρχοντικό Κισκήρα που σφυρίζουν τα φαντάσματα ιστορίες παραφροσύνης και τέτοια.

Αλλιώς κάθεσαι με τις γιαγιάδες στον δρόμο. Καρέκλα πλάι στη Μεταμόρφωση. Τίποτα δεν τους ξεφεύγει. Εσύ μόνο που τσουλάς ως τον Αγ. Νίκωνα και μπαίνεις σε άλλον κόσμο, Λακωνικό. Λες και το τοπίο κάνει το σύνορο. Η πέτρα κι η βλάστηση. Λες κι είπε κάποιος Εξω Μάνη εδώ, Μέσα Μάνη εκεί. Ετσι έγινε.
Καλοκαιρινά καταφύγια
Στούπα. Πίσω πάλι. Κάτω πάλι. 

Στραφταλίζει η θάλασσα σαν σπαρταριστό ψάρι. Φύλλο δεν κουνιέται. Μήτε κι άνθρωπος. Και να φανταστείς πως είναι το κέντρο της περιοχής. Μετά την Καρδαμύλη. Και να φανταστείς πως το καλοκαίρι γίνεται εδώ το αδιαχώρητο. Καρέκλα δε βρίσκεις στα μαγαζιά κι ας είναι τόσα. Με το μικροσκόπιο ψάχνεις ελεύθερη άμμο.
Τα ίδια και στην Καλόγρια δίπλα. 

Στην άκρη της σχηματίζεται πισίνα στα βράχια. Νερό μπούζι. Μια βουτιά και βγήκες 10 χρόνια νεότερος. 

Στον Αγ. Νικόλαο μετά. Σελίνιτσα αλλιώς. Καΐκια και βάρκες σε μια αγκαλιά που δεν γίνεται να μη ζηλέψεις. Ψάρι, καφές, καμιά βουτιά στο δρόμο έως τον Αγ. Δημήτριο. Μετά ντουγρού για Τραχήλα. Παραλιακά. 7 χλμ. τρέλα. Μη σου πω η ωραιότερη διαδρομή στην Εξω Μάνη, θα 'ναι υπερβολή μες στον Ταΰγετο, αλλά κατάλαβες. Ισως είναι κι η ίδια η Τραχήλα που το κάνει.
Τέλος δρόμου. Ησυχία. Εξοχικά που πλέκουν καλοκαιρινές συνωμοσίες. Σαν καταφύγιο. Αλλος έχει το όνομα όμως. 

Το Καταφύγι πιο πριν, πριν φτάσεις Τραχήλα. Πλακούρες πάνω από νερά κρύσταλλο. Καίνε το βράδυ. Γδυτός κοιμάσαι. Στα βράχια - αμφιθέατρο, πλάι στις σπηλιές. Σκάει κι η πανσέληνος απέναντι... Τι να λέμε... Εξω Μάνη. Μάγισσα πες, να ΄σαι μέσα.

 πηγή