Οκτώ πρωτοποριακές ηλεκτρονικές συσκευές (παγίδες) παρακολούθησης των χωροκατακτητικών κουνουπιών-εισβολέων, που όμοιές τους δεν υπάρχουν διεθνώς, θα εγκατασταθούν τους επόμενους μήνες σε επιλεγμένα σημεία πιθανής εισόδου των εντόμων στην Ελλάδα, ενώ άλλες τέσσερις θα τοποθετηθούν στην Ιταλία. Η πρωτοβουλία πραγματοποιείται στο πλαίσιο του, συγχρηματοδοτούμενου κατά 50% από την ΕΕ, ελληνοϊταλικού ερευνητικού έργου LIFE CONOPS. Η κλιματική αλλαγή ευνοεί την εισβολή των κουνουπιών στη νότια Ευρώπη. Το ευρωπαϊκό αυτό πρόγραμμα στοχεύει στην ανάπτυξη ολοκληρωμένων σχεδίων διαχείρισης των χωροκατακτητικών κουνουπιών, όπως το ασιατικό κουνούπι τίγρης (Aedes albopictus), που μεταφέρει τον δάγκειο πυρετό και άλλες ασθένειες, προκειμένου να περιορισθεί η εξάπλωση και η εγκατάστασή τους στην Ευρώπη.
Στο LIFE CONOPS, συνολικού προϋπολογισμού περίπου 3 εκατ. ευρώ, από ελληνικής πλευράς συμμετέχουν το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο (είναι ο συντονιστής του έργου), το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, ο «Δημόκριτος», το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Αστικού Περιβάλλοντος και Ανθρώπινου Δυναμικού του Παντείου Πανεπιστημίου, καθώς και οι εταιρείες ONEX και Terra Nova. Το πρόγραμμα ξεκίνησε το καλοκαίρι του 2013 και θα ολοκληρωθεί τον Δεκέμβριο του 2017.
Σε σημερινή ημερίδα στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών με θέμα «Καταπολέμηση κουνουπιών και δημόσια υγεία: Η επίδραση της κλιματικής αλλαγής», τονίστηκε ότι η ορθολογική διαχείριση των κουνουπιών προλαμβάνει τους κινδύνους για τη δημόσια υγεία και ότι τα αποτελέσματα του προγράμματος LIFE CONOPS θα βοηθήσουν στον περιορισμό των ασθενειών που τα έντομα μεταδίδουν.
Μέσω της συσκευής παρακολούθησης (monitoring device), που παρουσιάσθηκε για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια της ημερίδας, είναι δυνατή πλέον η επιτόπια και διαχρονική παρακολούθηση των πληθυσμών των χωροκατακτητικών κουνουπιών. Παράλληλα, δίνεται η δυνατότητα για την έγκαιρη διάγνωση της εισόδου νέων ειδών κουνουπιών και για την αποφυγή της εγκατάστασής τους.
Η ηλεκτρονική παγίδα αποτελεί προϊόν συνεργασίας (σχεδίαση, ανάπτυξη, κατασκευή, δοκιμαστική λειτουργία και βελτιστοποίηση) των ελληνικών εταιρειών Terra Nova και Onex, του Μπενάκειου Φυτοπαθολογικού Ινστιτούτου και του ιταλικού ερευνητικού κέντρου Centro Agricoltura Ambiente «G.Nicoli». Αποτελεί διεθνή καινοτομία, καθώς κάτι τόσο εξελιγμένο δεν έχει υπάρξει έως τώρα, καλύπτοντας ένα κενό, όπως δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο χημικός μηχανικός Γιάννης Σπανός της Terra Nova.
Η συσκευή παρακολούθησης έχει μέγεθος 1,20Χ1,10Χ80 cm, εκλύει ειδικές προσελκυστικές ουσίες (γαλακτικό οξύ και διοξείδιο του άνθρακα) και μπορεί να λειτουργήσει συνεχώς επί τουλάχιστον ένα μήνα επιτρέποντας πάνω από 90 δειγματοληψίες. Διαθέτει ψυκτικό θάλαμο συντήρησης των παγιδευόμενων κουνουπιών σε μηδέν έως 4 βαθμούς Κελσίου (πράγμα σημαντικό για να μελετηθούν μετά από τους εντομολόγους αν είναι φορείς ασθενειών), καθώς και δικό της μετεωρολογικό σταθμό που καταγράφει τις κλιματολογικές συνθήκες του περιβάλλοντος (θερμοκρασία, υγρασία, ανέμους).
Επίσης μέσω συστήματος απομακρυσμένης παρακολούθησης και ελέγχου, καθώς και της κινητής τηλεφωνίας, είναι δυνατό οι ερευνητές να προγραμματίζουν εξ αποστάσεως πότε θα κάνουν δειγματοληψίες, να παρακολουθούν συνεχώς τη λειτουργία της παγίδας και να παίρνουν ασφαλή επιστημονικά δεδομένα. Η επιστημονική κοινότητα θα αποκτήσει έτσι πρόσβαση σε δεδομένα κουνουπιών για εκτεταμένες χρονικές περιόδους, χωρίς την απαίτηση επί τόπου παρουσίας εξειδικευμένου προσωπικού. Μελλοντικά η συσκευή θα μπορούσε να αξιοποιηθεί και για άλλου είδους κουνούπια, καθώς και -με κάποιες τροποποιήσεις- για άλλα έντομα.
Η πρωτότυπη παγίδα έχει βελτιωθεί μέσα από δοκιμές που ξεκίνησαν φέτος τον Ιούνιο. Συνολικά, προγραμματίζεται να κατασκευασθούν 12 τέτοιες συσκευές παρακολούθησης των κουνουπιών, από τις οποίες οι τέσσερις θα εγκατασταθούν στην Ιταλία (Μπάρι, Παλέρμο, Ραβένα, Ροβερέτο) και οι οκτώ στην Ελλάδα έως τον Μάιο του 2016. Οι ελληνικές παγίδες θα τοποθετηθούν ως εξής: τρεις στην Αθήνα (αεροδρόμιο «Ελευθέριος Βενιζέλος», λιμάνι Πειραιά, Μπενάκειο Ινστιτούτο), δύο στη Θεσσαλονίκη (λιμάνι και αεροδρόμιο), Πάτρα (λιμάνι), Χανιά (αεροδρόμιο) και Έβρο (τελωνείο).
Μάλιστα οι ερευνητές είχαν την ιδέα να «βαφτίσουν» κάθε μία από τις 12 παγίδες με το όνομα ενός διαφορετικού θεού της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας. Σε ορισμένα σημεία η διαδικασία τοποθέτησής τους είναι ήδη σε εξέλιξη, ενώ σε άλλες περιοχές εκκρεμεί ακόμη η έγκριση της εγκατάστασης των συσκευών, προκειμένου να ακολουθηθούν οι νόμιμες διαδικασίες από τους αρμόδιους φορείς.
Βιοκτόνα και ολοκληρωμένη στρατηγική
Εξάλλου, οι ερευνητές του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, στο πλαίσιο του LIFE CONOPS, αναπτύσσουν νέα βιολογικής προέλευσης (βιοκτόνα), αντί για συνθετικά εντομοκτόνα.
Όπως δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο επιστημονικός υπεύθυνος καθηγητής χημείας Σέρκο Χαρουτουνιάν, οι μελέτες έχουν επικεντρωθεί σε τρία βιοκτόνα που προέρχονται από αιθέρια έλαια ελληνικών φυτών. Τα υπό δοκιμή βιοκτόνα συνδυάζονται με νανοσωματίδια για μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα. Τα σχετικά πειράματα πεδίου (στη φύση) θα ξεκινήσουν εντός του επομένου εξαμήνου.
Στην ημερίδα ξένοι και Έλληνες εμπειρογνώμονες παρουσίασαν γενικότερα θέματα που άπτονται της διαχείρισης των κουνουπιών. Συμμετείχαν εκπρόσωποι των υπουργείων Αγροτικής Ανάπτυξης και Υγείας, του ΚΕΕΛΠΝΟ, της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας και της Ένωσης Περιφερειών Ελλάδος. Πέρα από τις παγίδες και τα βιοκτόνα, δόθηκε έμφαση στην ανάγκη να υπάρξει μια ολοκληρωμένη στρατηγική διαχείρισης του προβλήματος των κουνουπιών-εσιβολέων.
Όπως δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο ερευνητής του Εργαστηρίου Γεωργικής Εντομολογίας του Μπενάκειου Φυτοπαθολογικού Ινστιτούτου δρ Αντώνης Μιχαηλάκης, συντονιστής του προγράμματος LIFE CONOPS, στόχος είναι να μη γίνονται μόνο ψεκασμοί κατά του κουνουπιού τίγρη, αλλά να συνταχθούν ολοκληρωμένα διαχειριστικά σχέδια, τα οποία μετά να εφαρμοσθούν από τις αρμόδιες υπηρεσίες (υπουργεία, περιφέρειες, τοπική αυτοδιοίκηση). Αυτό επιδιώχθηκε να γίνει στην ημερίδα με τη σύσταση επιμέρους ομάδων εργασίας.
Όπως τόνισε ο κ. Μιχαηλάκης, «αν μείνουμε αδρανείς, τότε το 2016 και τα επόμενα χρόνια το πρόβλημα του συγκεκριμένου κουνουπιού θα γίνει χειρότερο». Όπως έχει δείξει και η εμπειρία της Ιταλίας, όπου το κουνούπι έχει πιο μακρόχρονη παρουσία, όσο ο χρόνος περνάει, λόγω και της κλιματικής αλλαγής, ο «τίγρης» προσαρμόζεται καλύτερα και αυξάνει τους πληθυσμούς του, ιδίως στην Αθήνα (όπου έγινε για πρώτη φορά αντιληπτός το 2008) και στα άλλα μεγάλα αστικά κέντρα, καθώς και στην Κρήτη. Οι εντομολόγοι εκφράζουν φόβους μήπως σταδιακά και άλλα επικίνδυνα κουνούπια, διαβιβαστές λοιμωδών νόσων, όπως το είδος Aedes Aegypti, εμφανισθούν στη Νότια Ευρώπη.
Στο πλαίσιο του έργου LIFE CONOPS έχουν ήδη δημιουργηθεί «χάρτες καταλληλότητας», που απεικονίζουν τη δυνατότητα εισόδου και εγκατάστασης των χωροκατακτητικών κουνουπιών στην Ελλάδα. Οι χάρτες, με τη βοήθεια ειδικών υπολογιστικών αλγόριθμων, λαμβάνουν υπόψη τις κλιματολογικές συνθήκες, τις ανθρώπινες δραστηριότητες και διάφορα άλλα κοινωνικοοικονομικά κριτήρια, κάνοντας και προβλέψεις για τις περιοχές μελλοντικού κινδύνου.
Παγκοσμίως, ο αριθμός των γνωστών ειδών κουνουπιών είναι περίπου 3.400, ενώ στην Ελλάδα έχουν καταγραφεί γύρω στα 60 είδη κουνουπιών.