Χριστόψωμο: Ετοιμάζεται πριν τα Χριστούγεννα

Χριστόψωμο λέγεται γενικά το ψωμί (καρβέλι) ή κουλούρα που οι Ελληνίδες νοικοκυρές έχουν παρασκευάσει 2-3 ημέρες πριν τα Χριστούγεννα ειδικά για τη μεγάλη αυτή θρησκευτική γιορτή.

Η μόνη διαφορά με τα άλλα συνηθισμένα ψωμιά που τρώμε την υπόλοιπη χρονιά είναι ο πλούσιος στολισμός του με διάφορα κεντήματα (κεντίδια) ή «πλουμίδια», όπως ονομάζονται.

Για παράδειγμα: Ένα κεφαλαίο Β συμβολίζει το ζυγό του αλετριού (από την ιστορία της σποράς),  ενώ υπάρχουν κι άλλες παραστάσεις π.χ. το αλέτρι, το βόδι κλπ που χρειάζονταν στη σπορά, το αλώνισμα κλπ. Στο άλλο μισό της επιφάνειας του Χριστόψωμου με «σωρό» ζύμης παρίσταται η «στοίβα» (οι θημωνιές), πλαισιωμένη με φύλλα αμπέλου και ελιάς, η προσδοκία, το όνειρο για το ερχόμενο Καλοκαίρι.

Όπως διαβάζουμε στο el.wikipedia.org:  Πολλές φορές απεικονίζεται και το σπίτι στο οποίο και θα έρθει η ευτυχία της χρονιάς μια ιδιαίτερη σημασία που τονίζεται και στα κάλαντα:
«Σ΄ αυτό το σπίτι πού ΄ρθαμε πέτρα να μη ραΐσει
κι ο νοικοκύρης του σπιτιού χίλια χρονιά να ζήσει»

Ασφαλώς και δεν εννοείται ράγισμα πέτρας αλλά απεύχονται το θάνατο, που με τους θρήνους, μοιρολόγια κλπ, μπορούν να κάνουν και «τις πέτρες να ραΐσουν». Γι’ αυτό και αμέσως μετά υπάρχει η ευχή καμιά συμφορά κι ο νοικοκύρης χίλια χρόνια να ζήσει.

Αυτό το ψωμί αφιερώνεται στη Γέννηση του Χριστού που θα στέρξει να μεταβάλει τα «πλουμίδια» σε ευλογημένη πραγμάτωση. Αυτή είναι και η βάση της λατρευτικής ψυχολογίας από πανάρχαιους χρόνους της ελληνικής φυλής που βεβαίως έχει προσαρμοστεί στη νεότερη θρησκεία της.

Η «κουλούρα του Χριστού» ή χριστόψωμο παρασκευάζεται όπως το συνηθισμένο ψωμί, από καλύτερο όμως αλεύρι, κοσκινισμένο με τη μπακλαβόσιτα (ψιλή σίτα). Είναι συνήθως στρογγυλό και στην επάνω επιφάνεια του έχει σταυρό από ζυμάρι ή σφραγίδα και είναι πασπαλισμένο με σουσάμι. Σε πολλά μέρη βάζουν επίσης και καρύδια με το τσόφλι, ξερά σύκα, σταφίδες και αμύγδαλα, με τα οποία κάνουν διάφορα σχήματα. Το χριστόψωμο δεν το κόβουν με μαχαίρι, γιατί τη δύναμη του καλού που είναι μέσα στο ψωμί δεν θέλουν να την βιάσουν με σίδερο που συμβολίζει τη δύναμη του κακού.

Στην Καστοριά οι γυναίκες αποτυπώνουν και τα πέντε τους δάχτυλα, πάνω στο ψωμί, και λένε στα μικρά παιδιά πως ο Χριστός κατέβηκε στο φούρνο και το ευλόγησε. 

Στο Μιχαλίτσι της Μικράς Ασίας, το χριστουγεννιάτικο ψωμί ονομαζόταν Χριστός. 

Στη Γρατινή της Κομοτηνής το χριστόψωμο ονομάζεται παράς γιατί μέσα έχουν βάλει ένα νόμισμα ενώ στην Κύπρο το χριστόψωμο είναι γνωστό ως γεννόπιττα, δηλαδή η πίτα των (Χριστου)γέννων.

Επίσης σε πολλά μέρη της Ελλάδας παρασκευάζουν κουλούρες τα «Χριστοκούλουρα» που μοιάζουν με τα Χριστόψωμα. Είναι μικρότερα, σε μέγεθος και τα κρεμούν δίπλα στα εικονίσματα για όλο το έτος ενισχύοντας τους πόθους της οικογένειας.