Οι επιστήμονες ετοιμάζουν ή μόλις έχουν ξεκινήσει μια σειρά από αποστολές και ερευνητικά προγράμματα που αναμένεται να φέρουν στο φως νέες ανακαλύψεις στο πεδίο των γεωεπιστημών και του περιβάλλοντος.
Ακολουθεί μια επιλεκτική αναφορά σε δέκα από τις πιο σημαντικές φετινές ερευνητικές αποστολές, σύμφωνα με το "Science" και το "Live Science".
- Μελέτη των παγετώνων της Δ. Ανταρκτικής για τυχόν ρωγμές: Μια μεγάλη αμερικανο-βρετανική αποστολή, με τη συμμετοχή άνω των 100 επιστημόνων, θα αρχίσει να μελετά τον απομακρυσμένο γιγάντιο παγετώνα Thwaites στη Δυτική Ανταρκτική, μήπως εμφανίζει ανησυχητικές ρωγμές. Ο εν λόγω παγετώνας λειτουργεί ως ανάχωμα για τεράστιες μάζες πάγου πίσω από αυτόν και, αν καταρρεύσει στη θάλασσα, ένας τεράστιος όγκος πάγου θα γλιστρήσει στον ωκεανό, θα λιώσει και θα ανεβάσει τη στάθμη της θάλασσας. Οι δορυφόροι δείχνουν ότι η περιοχή του παγετώνα εμφανίζει ύποπτες μεταβολές. Οι επιστήμονες θέλουν απαντήσεις από πρώτο χέρι με ειδικά όργανα για το τι ακριβώς συμβαίνει και πόσο πρέπει να ανησυχούμε. Το ερευνητικό πρόγραμμα κόστους 50 εκατ. δολ. θα διαρκέσει πέντε χρόνια.
- Ακινητοποιημένο παγοθραυστικό σε ρόλο ερευνητικού κέντρου στην Αρκτική: Τον Σεπτέμβριο επιστήμονες θα ακινητοποιήσουν σκοπίμως για έναν ολόκληρο χρόνο το γερμανικό παγοθραυστικό «RV Polarstern» στην Αρκτική θάλασσα. Το πλοίο θα λειτουργήσει ως ερευνητικό κέντρο για τη μελέτη «από πρώτο χέρι» του αρκτικού κλίματος και την παρακολούθηση των ολοένα συρρικνούμενων αρκτικών πάγων, φιλοξενώντας ερευνητές από 17 χώρες, σε ένα διεπιστημονικό πρόγραμμα κόστους 120 εκατ. ευρώ.
- Πρώτη γεώτρηση στην καρδιά ενός σεισμού: Νοτιοδυτικά της ακτής της Ιαπωνίας, στο βυθό του Ειρηνικού Ωκεανού, υπάρχει η τάφρος Νανκάι, μια ενεργή ζώνη υποβύθισης, όπου η μία τεκτονική πλάκα του φλοιού της Γης γλιστρά κάτω από την άλλη. Έχει δημιουργηθεί έτσι μια από τις πιο σεισμογόνες περιοχές στον πλανήτη, με περιοδικούς βίαιους σεισμούς, η οποία το 1944 είχε προκαλέσει καταστροφικό σεισμό 8,1 Ρίχτερ στην Ιαπωνία. Φέτος ξεκινά το πείραμα NanTroSEIZE (Nankai Trough Seismogenic Zone Experiment), που για πρώτη φορά στον κόσμο θα επιχειρήσει υποθαλάσσια γεώτρηση μέσα στο ρήγμα. Τα πετρώματα που θα συλλεχθούν, θα αναλυθούν για να βγουν συμπεράσματα σχετικά με τους μελλοντικούς σεισμικούς κινδύνους.
- Εξερεύνηση μιας υπόγειας λίμνης στη δυτική Ανταρκτική: Οι επιστήμονες ξεκίνησαν τη γεώτρηση στη μεγάλη λίμνη Μέρσερ, έκτασης 139 τετραγωνικών χιλιομέτρων, η οποία είναι θαμμένη σε βάθος 1.200 μέτρων κάτω από τους πάγους της Δυτικής Ανταρκτικής. Τα ύδατά της είναι τελείως απομονωμένα από τα άλλα γήινα οικοσυστήματα εδώ και αρκετές χιλιάδες χρόνια, οπότε οι επιστήμονες αναρωτιούνται τι μπορεί να βρουν εκεί (μερικοί μάλιστα φοβούνται μήπως έλθουν στο φως επικίνδυνα βακτήρια ή ιοί). Οι ερευνητές ήδη, αφού άνοιξαν στον πάγο μια τρύπα γεώτρησης βάθους 1.068 μέτρων, έφθασαν στο εγκλωβισμένο νερό και συνέλεξαν δείγματα του (60 λίτρα). Οι πρώτες αναλύσεις δείχνουν όχι μόνο ότι το νερό, που έχει θερμοκρασία σχεδόν μείον ένα βαθμό Κελσίου, σφύζει από μικροβιακή ζωή, καθώς βρέθηκαν περίπου 10.000 βακτηριακά κύτταρα ανά χιλιοστό του λίτρου, αλλά επίσης - πράγμα ακόμη πιο αξιοσημείωτο- ανακαλύφθηκαν για πρώτη φορά απομεινάρια μικροσκοπικών ζώων (καρκινοειδή και βραδύπορα). Παραμένει άγνωστο πώς κάποτε βρέθηκαν τέτοιοι οργανισμοί στη λίμνη Μέρσερ. Στην Ανταρκτική υπάρχουν τουλάχιστον 400 τέτοιες λίμνες με υγρό νερό, θαμμένες κάτω από τους πάγους, με πιο μεγάλη τη λίμνη Βοστόκ στην ανατολική Ανταρκτική, που έχει βάθος 1.000 μέτρων, αλλά σκεπάζεται από πάγους πάχους τεσσάρων χιλιομέτρων, συνεπώς είναι πολύ δυσπρόσιτη. Η μελέτη τέτοιων λιμνών θα βοηθήσει στη μελλοντική διαστημική εξερεύνηση παρόμοιων υπόγειων υδάτινων οικοσυστημάτων σε άλλους πλανήτες και δορυφόρους.
- Μελέτη των κοραλλιογενών υφάλων: Τα πανέμορφα υποθαλάσσια οικοσυστήματα των κοραλλιών κινδυνεύουν από τη θαλάσσια ρύπανση και την οξίνιση των ωκεανών, που προκαλείται από την αυξανόμενη απορρόφηση περισσότερου ατμοσφαιρικού διοξειδίου του άνθρακα λόγω της κλιματικής αλλαγής. Τον Σεπτέμβριο θα ξεκινήσει από την ευρωπαϊκή ερευνητική κοινοπραξία ECORD συστηματική υποθαλάσσια γεώτρηση σε 11 τοποθεσίες γύρω από τη Χαβάη για να ληφθούν δείγματα από τους κοραλλιογενείς υφάλους, ακόμη και από απολιθώματά τους με ηλικία έως 500.000 ετών. Στόχος είναι να εξαχθούν συμπεράσματα για την ποσότητα του διοξειδίου στην γήινη ατμόσφαιρα στο μακρινό παρελθόν, αλλά και το πώς αντέδρασαν τότε τα κοράλλια σε εκείνες τις κλιματικές και περιβαλλοντικές αλλαγές.
- Δημιουργία νέων χαρτών για τους πάγους της Γης: Ο περιβαλλοντικός δορυφόρος ICESat-2 της NASA, που εκτοξεύθηκε το Σεπτέμβριο του 2008, θα μελετήσει επισταμένα και σε πραγματικό χρόνο τους πόλους του πλανήτη μας, μετρώντας τις εποχικές μεταβολές στο πάχος και την έκταση των πάγων τους. Μπορεί να ανιχνεύσει αλλαγές της τάξης μόλις του μισού εκατοστού και ήδη έχει φτιάξει τον καλύτερο έως τώρα χάρτη των πάγων της Ανταρκτικής.
- Το πρώτο πείραμα ηλιακής γεωμηχανικής: Ένα πείραμα στη στρατόσφαιρα (Stratospheric Controlled Perturbation Experiment), με επικεφαλής επιστήμονες του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, θα δοκιμάσει πιλοτικά μια μέθοδο ηλιακής γεωμηχανικής, επιχειρώντας να μπλοκάρει τις ακτίνες του Ήλιου στο πλαίσιο αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής. Μια μικρή ποσότητα από ανακλαστικά σωματίδια θα διαχυθούν στο ανώτερο τμήμα της ατμόσφαιρας, σε μια προσπάθεια των επιστημόνων να μιμηθούν τη σκίαση, την οποία προκαλούν οι ηφαιστειακές εκρήξεις με τη σκόνη και την τέφρα που εκτοξεύουν στον αέρα. Ένα μπαλόνι θα μελετήσει πόσο αποτελεσματικά είναι τα σωματίδια στο μπλοκάρισμα της ηλιακής ακτινοβολίας.
- Μέτρηση των δασών και των δέντρων από ψηλά: Το νέο όργανο lidar με την ονομασία GEDI (Global Ecosystem Dynamics Investigation), που η NASA έστειλε στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό τον Δεκέμβριο και το οποίο θα τοποθετηθεί στην εξωτερική επιφάνειά του σταθμού, θα δημιουργεί από φέτος εντυπωσιακά λεπτομερείς τρισδιάστατες εικόνες των δασών της Γης, τόσο στις εύκρατες όσο και στις τροπικές ζώνες. Το GEDI θα βοηθήσει τους επιστήμονες να απαντήσουν ερωτήματα, όπως πόσο άνθρακα αποθηκεύουν τα δέντρα και πώς η αποψίλωση των δασών επηρεάζει την κλιματική αλλαγή. Επίσης, επειδή τα ύψη των δασών επηρεάζουν τους ανέμους παγκοσμίως, θα επιτρέψει και την καλύτερη πρόγνωση του καιρού.
- Η «απογραφή» της βιοποικιλότητας: Μετά από έρευνα τριών ετών, θα δημοσιευθεί το Μάιο μια ολοκληρωμένη αξιολόγηση της κατάστασης των οικοσυστημάτων και της βιοποικιλότητας στη Γη. Ειδικοί από 50 χώρες θα παρουσιάσουν την πολυαναμενόμενη έκθεσή τους, την πρώτη μετά το 2005.
- Το «προφίλ» της βαθιάς μικροβιακής βιόσφαιρας: Το Παρατηρητήριο του Βαθιού 'Ανθρακα, που εδώ και δέκα χρόνια κάνει γεωτρήσεις για να μάθει περισσότερα πράγματα για τα αφανή οικοσυστήματα κάτω από τα πόδια μας, θα παρουσιάσει τον Οκτώβριο την τελική «απογραφή» του για αυτόν τον τεράστιο αλλά άγνωστο μικροβιακό «υπόκοσμο».
Παύλος Δρακόπουλος