Γράφει η Δικηγόρος Αθηνών Αναστασία Χρ.
Μήλιου*
Το
Μονομελές Πρωτοδικείο μέσα στο νέο έτος προχώρησε σε άλλη μια γενναία απόφαση
σχετικά με τις δανειακές συμβάσεις και τους καταχρηστικούς όρους που αυτές
περιέχουν, ακυρώνοντας στο σύνολό της Διαταγή Πληρωμής που εξέδωσε η τράπεζα
για οφειλή ύψους πάνω από 100.000 ευρώ. Η απόφαση αιτιολογεί με πολύ ακρίβεια,
ορθότητα και σαφήνεια τις διατάξεις αυτές που θεμελιώνουν την καταχρηστικότητα
του όρου που περιέχεται στις περισσότερες δανειακές συμβάσεις και που
υπολογίζει τον τόκο με βάση τις 360 ημέρες και όχι τις 365, επιβαρύνοντας τον
καταναλώτη με ποσό μεγαλύτερο από την πραγματική οφειλή του.
Ειδικότερα:
Δυνάμει σύμβασης τοκοχρεωλυτικού προσωπικού δανείου που καταρτίσθηκε μεταξύ της
καθ` ης τράπεζας και του ανακόπτοντα, ο ανωτέρω έλαβε ποσό 100.000 ευρώ, τοοποίο
συμφωνήθηκε να εξοφληθεί σύμφωνα με τους όρους που προβλέπονται από την ως άνω
σύμβαση. Λόγω υπερημερίας του δανειολήπτη ως προς την πληρωμή των υποχρεώσεών
του η δανείστρια τράπεζα, κατήγγειλε την εν λόγω δανειακή σύμβαση δια εξώδικης
δήλωσης καταγγελίας.
Κατά
το χρόνο κλεισίματος του λογαριασμού αυτός εμφάνιζε χρεωστικό κατάλοιπο περί
τις 140.000 ευρώ. Λόγω υπερημερίας του ανακόπτοντα ως προς την καταβολή του εν
λόγω ποσού, η καθ` ης ζήτησε και πέτυχε την έκδοση διαταγής πληρωμής. Όπως
συνάγεται από το κείμενο της επίμαχης σύμβασης, και δη από τον όρο 4.3 αυτής,
προκύπτει ότι ως βάση υπολογισμού των τόκων ετέθη από την καθ` ης έτος 360
ημερών. Ο εν λόγω όμως τρόπος υπολογισμού των τόκων δεν αποτέλεσε αντικείμενο
διαπραγμάτευσης και συμφωνίας αλλά επιβλήθηκε μονομερώς από την καθ` ης, στο
πλαίσιο της λογικής ότι είτε ο δανειολήπτης θα αποδεχόταν (εν είδει πακέτου)
μεταξύ άλλων και τον όρο αυτό είτε δεν θα κατήρτιζε καθόλου την επίδικη σύμβαση
(take it or leave it). Η καθ` ης ουδέποτε γνωστοποίησε στον ανακόπτοντα τον
παραπάνω τρόπο επιβάρυνσής του αλλά αντιθέτως τον επέβαλε σε αυτόν ως κάτι
δεδομένο και ανεπίδεκτο διαπραγμάτευσης, παρά τη συνδρομή στο πρόσωπό του της
ιδιότητας του καταναλωτή κατά την έννοια του Ν 2251/1994.
Στο
άρθρο 1 παρ. 4 του Ν 2251/1994
ορίζεται ότι καταναλωτής είναι κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο, για το οποίο
προορίζονται τα προϊόντα ή οι υπηρεσίες που προσφέρονται στην αγορά ή το οποίο
κάνει χρήση τέτοιων προϊόντων ή υπηρεσιών, εφόσον αποτελεί τελικό αποδέκτη
τους.Αναγκαία προϋπόθεση προκειμένου να θεωρηθεί ως καταναλωτής το πρόσωπο που
επιζητεί την προστασία του νόμου είναι να πρόκειται για προϊόντα ή υπηρεσίες
που προσφέρονται στην αγορά και ο προμηθευόμενος τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες να
είναι ο τελικός αποδέκτης τους. Καταναλωτής, άλλωστε, θεωρείται ο τελικός
οικονομικός αποδέκτης των ανωτέρω προϊόντων και υπηρεσιών, που προσφέρονται
στην αγορά, ανεξαρτήτως αν αποβλέπουν στην ικανοποίηση μη επαγγελματικών
αναγκών. Καταναλωτής, επομένως, θεωρείται και ο έμπορος που λαμβάνει πίστωση από
Τράπεζα για να καλύψει τις χρηματικές ανάγκες του ως τελικός αποδέκτης
υπηρεσιών για να τις καταναλώσει και όχι να τις προσφέρει περαιτέρω με
αντάλλαγμα και όταν συνάπτει συναλλαγές που είναι βοηθητικές για τη
συγκεκριμένη εμπορική του δραστηριότητα, ενώ σύμφωνα με την ανωτέρω διάταξη,
κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο που εγγυάται υπέρ καταναλωτή, εφόσον δεν ενεργεί
στο πλαίσιο της επαγγελματικής ή επιχειρηματικής δραστηριότητάς του, είναι
καταναλωτής. Συνεπώς, ο εγγυητής υπέρ πιστούχου, υπό τις παραπάνω προϋποθέσεις,
είναι καταναλωτής, διότι η εγγύηση είναι παρεπόμενη της πιστώσεως σύμβαση και η
Τράπεζα δεν θα είχε καταρτίσει τη σύμβαση πιστώσεως, εάν η εγγύηση δεν είχε
προσλάβει το περιεχόμενο το οποίο η Τράπεζα επιθυμεί, οπότε θα ήταν αντιφατικό
να μην έχει και ο εγγυητής την ιδιότητα του καταναλωτή. Ήδη με την απόφαση της
ΟλΑΠ 13/2015 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ υιοθετήθηκε η προαναφερθείσα διευρυμένη έννοια του
καταναλωτή. Περαιτέρω, οι γενικοί όροι συναλλαγών (ΓΟΣ), δηλαδή οι όροι που
έχουν διατυπωθεί εκ των προτέρων για απροσδιόριστο αριθμό μελλοντικών
συμβάσεων, απαγορεύονται και είναι άκυροι αν έχουν ως αποτέλεσμα τη διατάραξη
της ισορροπίας των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων των συμβαλλόμενων μερών εις
βάρος του καταναλωτή. Ο καταχρηστικός χαρακτήρας τέτοιου γενικού όρου κρίνεται
αφού ληφθούν υπόψη η φύση των αγαθών ή υπηρεσιών που αφορά η σύμβαση, το σύνολο
των ειδικών συνθηκών κατά τη σύναψή της και όλες οι υπόλοιπες ρήτρες της
σύμβασης ή άλλης σύμβασης από την οποία εξαρτάται. Καταχρηστικοί, ενδεικτικά,
είναι οι ΓΟΣ, που, μεταξύ άλλων.... ε) επιφυλάσσουν στον προμηθευτή το δικαίωμα
μονομερούς λύσης ή τροποποίησης της σύμβασης χωρίς ορισμένο ειδικό και σπουδαίο
λόγο ια) χωρίς σπουδαίο λόγο αφήνουν το τίμημα αόριστο και δεν επιτρέπουν τον
προσδιορισμό του με κριτήρια ειδικά καθορισμένα στη σύμβαση και εύλογα για τον
καταναλωτή ... ιγ) αποκλείουν ή περιορίζουν υπέρμετρα την ευθύνη του προμηθευτή
... κστ) επιτρέπουν στον προμηθευτή να απαιτήσει από τον καταναλωτή υπέρμετρες
εγγυήσεις ... κζ) αναστρέφουν το βάρος απόδειξης σε βάρος του καταναλωτή ή
περιορίζουν υπέρμετρα τα αποδεικτικά του μέσα ... λ) επιβάλλουν στον
καταναλωτή, σε περίπτωση μη εκπλήρωσης της παροχής του, υπέρμετρη οικονομική
επιβάρυνση. Οι πιο πάνω αναφερόμενες ενδεικτικά περιπτώσεις γενικών όρων
θεωρούνται, άνευ ετέρου, απο το νόμο, ως καταχρηστικοί. Κατά την έννοια των
παραπάνω διατάξεων, για την κρίση της ακυρότητας ή μη ως καταχρηστικών των όρων
αυτών λαμβάνεται υπόψη κατά κύριο λόγο το συμφέρον του καταναλωτή με
συνεκτίμηση όμως της φύσης των αγαθών ή υπηρεσιών που αφορά η σχετική σύμβαση
καθώς και του σκοπού της, πάντοτε δε στα πλαίσια επίτευξης σχετικής ισορροπίας
των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων των συμβαλλόμενων μερών. Τα συμφέροντα, η
διατάραξη της ισορροπίας των οποίων εις βάρος του καταναλωτή μπορεί να χαρακτηρίσει
έναν γενικό όρο άκυρο ως καταχρηστικό, πρέπει να είναι ουσιώδη, η διατάραξη δε
αυτή πρέπει να είναι ιδιαίτερα σημαντική σύμφωνα με τις αρχές της καλής πίστης.
Προς τούτο λαμβάνονται υπόψη τα συμφέροντα των συμβαλλόμενων στη συγκεκριμένη
σύμβαση μερών και εξετάζεται ποιο είναι το συμφέρον του προμηθευτή για
διατήρηση του όρου που ελέγχεται και ποιο είναι εκείνο του καταναλωτή για
κατάργησή του. Δηλαδή ερευνάται ποιες συνέπειες θα έχει η διατήρηση ή κατάργηση
του όρου για κάθε πλευρά, πώς θα μπορούσε κάθε μέρος να εμποδίσει την επέλευση
του κινδύνου που θέλει να αποτρέψει ο συγκεκριμένος γενικός όρος και πώς μπορεί
κάθε μέρος να προστατευθεί από τις συνέπειες της επέλευσης του κινδύνου με
δικές του ενέργειες. Οι Γενικοί Όροι Συναλλαγών, τέλος, πρέπει, σύμφωνα με την
αρχή της διαφάνειας, να παρουσιάζουν τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των
μερών κατά τρόπο ορισμένο, ορθό και σαφή.
Ο
υπολογισμός του τόκου με βάση το έτος 360 ημερών προσκρούει στην ανωτέρω αρχή
της διαφάνειας.Επομένως, αποδεικνύεται η παράνομη επιβάρυνση της επίδικης
απαίτησης η οποία επιδικάστηκε με την προσβαλλόμενη διαταγή πληρωμής με τόκους
περισσότερους κατά 1.3889% ανά ημέρα, οι οποίοι κατά τη λειτουργία της σύμβασης
ανατοκίζονταν από την πρώτη ημέρα καθυστέρησής τους, τα ποσά δε που προέκυπταν
από τον ως άνω παράνομο ανατοκισμό ενσωματώνονταν στο κεφάλαιο ανά εξάμηνο,
σύμφωνα με τον όρο 4.3 της σύμβασης και επανεκτοκίζονταν ως μέροςτου κεφαλαίου.
Με
το να υπολογίζεται το επιτόκιο σε έτος 360 ημερών, ο καταναλωτής δεν πληροφορείται
το (πραγματικό) ετήσιο επιτόκιο, όπως αυτό θα έπρεπε να προσδιορίζεται. Η
δανείστρια τράπεζα διασπά, με τον εν λόγω όρο, εντελώς τεχνητά και κατ`
απόκλιση των δικαιολογημένων προσδοκιών του καταναλωτή, το χρονικό διάστημα (το
έτος), στο οποίο όφειλε να αναφέρεται το επιτόκιο, δημιουργώντας έτσι μια
πρόσθετη επιβάρυνση του καταναλωτή - δανειολήπτη, ο οποίος, δοθέντος του ότι το
επιτόκιο της μιας ημέρας προσδιορίζεται με βάση έτος 360 ημερών, επιβαρύνεται
για κάθε ημέρα με τόκους μεγαλύτερους κατά 1,3889%, αφού το επιτόκιο
υποδιαιρείται για τον προσδιορισμό του τόκου προς 360 ημέρες, χωρίς αυτή η
μεγαλύτερη επιβάρυνσή του να μπορεί να δικαιολογηθεί με την επίκληση κάποιου
σύνθετου χαρακτήρα της παρεχόμενης υπηρεσίας ή από κάποιους εύλογους για τον
καταναλωτή λόγους ή από κάποιο δικαιολογημένο ενδιαφέρον της τράπεζας, ιδίως
μάλιστα στη σύγχρονη εποχή, όπου τα ηλεκτρονικά μέσα προσφέρουν χωρίς καμία
πρόσθετη δυσχέρεια τη δυνατότητα για τον επακριβή υπολογισμό των τόκων με έτος
365 ημερών. Άλλωστε, το έτος των 365 ημερών ισχύει και εφαρμόζεται σήμερα στην
καταναλωτική πίστη με τη στενή έννοια κατ` επιταγή: α) της κοινοτικής Οδηγίας
98/7/ΕΚ που ενσωματώθηκε στο εθνικό μας δίκαιο με την ΚΥΑ
Ζ1-178/13.2.2001 (ΦΕΚ Β` 255/9.3.2001), β) της με αριθμό Ζ1- 798/25.6.2008 (ΦΕΚ
Β` 1353/11.7.2008) απόφασης του Υπουργού Ανάπτυξης, όπως ισχύει τροποποιημένη
με την υπ` αριθμό Ζ1- 21/17.1.2011 (ΦΕΚ Β` 21/18.1.2011) απόφαση του ίδιου ως
άνω Υπουργού (κατ` εξουσιοδότηση της παρ. 21 του άρθρου 10 του Ν 2251/1994, όπως τροποποιήθηκε
με το Ν 3587/2007,
με τον οποίο ενσωματώθηκε στην ελληνική έννομη τάξη η Οδηγία 2005/29 «για τις
αθέμιτες εμπορικές πρακτικές των επιχειρήσεων προς τους καταναλωτές στην
εσωτερική αγορά»), δυνάμει της οποίας απαγορεύεται ρητά σε συμβάσεις
στεγαστικών δανείων η αναγραφή του ορού που προβλέπει υπολογισμό τόκων με βάσει
έτος 360 ημερών αντί του ημερολογιακού έτους και γ) της κοινοτικής Οδηγίας
2008/48/ΕΚ που ενσωματώθηκε στο εθνικό μας δίκαιο με την ΚΥΑ Ζ1-699/23.6.2010
(ΦΕΚΒ` 917/23.6.2010), γεγονός που καταδεικνύει τη σημασία που αποδίδει τόσο ο
κοινοτικός όσο και ο εθνικός νομοθέτης για τον κατ αυτό τον τρόπο ακριβή προσδιορισμό
του επιτοκίου. Τα προαναφερόμενα που αφορούν τις σχέσεις τραπεζών με
δανειολήπτες οι οποίοι έχουν την ιδιότητα του καταναλωτή ουδόλως αναιρούνται
από τη διαταξη περί αντικατάστασης της δραχμής με το ευρώ, σύμφωνα με την οποία
οποιαδήποτε αναφορά στο διατραπεζικό επιτόκιο δανεισμού Αθηνών (Athibor)
αντικαθίσταται αυτοδικαίως από αναφορά στο επιτόκιο Euribor, στο οποίο
λαμβάνονται υπόψη ως βάση υπολογισμού των τόκων, οι πραγματικές ημέρες και το
έτος 360 ημερών προσαρμοζόμενο κατά το λόγο 365 προς 360, αλλά ούτε και από την
υπ` αριθμό 30/14-2000 πράξη του Συμβουλίου Νομισματικής Πολιτικής σύμφωνα με
την οποία οι υποχρεωτικές καταθέσεις των πιστωτικών ιδρυμάτων στην Τράπεζα της
Ελλάδας θα είναι έντοκες με βάση υπολογισμού των τόκων έτος 360 ημερών. Και τούτο
διότι είναι εμφανές ότι οι ως άνω διατάξεις είναι άσχετες με την ανάγκη
προστασίας των καταναλωτών ως ασθενέστερων διαπραγματευτικά μερών στα πλαίσια
των συναλλαγών τους με τράπεζες, καθώς η πρώτη εκ των ως άνω διατάξεων
αναφερόμενη στο επιτόκιο Euribor, το οποίο αποτελεί το μέσο όρο των επιτοκίων
του διατραπεζικού δανεισμού στον χώρο της Ευρωζώνης, ο οποίος διαπιστώνεται
ημερησίως από την ΕΚΤ επί τη βάση των ανακοινώσεων 57 επιλεγμένων τραπεζών,
ορίζει ότι βάση υπολογισμού του εν λόγω επιτοκίου αναφοράς θα είναι το έτος 360
ημερών, ενώ η δεύτερη αναφερόμενη στις υποχρεωτικές καταθέσεις των ελληνικών
πιστωτικών ιδρυμάτων στην Τράπεζα της Ελλάδας καταργώντας τη μέχρι τότε
διάκριση μεταξύ εντόκου και ατόκου τιμήματος των εν λόγω καταθέσεων ορίζει ότι
εφεξής αυτές θα είναι όλες έντοκες με επιτόκιο που θα καθορίζεται με πράξη του
συμβουλίου Νομισματικής Πολιτικής και ότι οι τόκοι θα καταβάλλονται από την
Τράπεζα της Ελλάδος στις καταθέτριες τράπεζες τη δεύτερη εργάσιμη ημέρα μετά το
τέλος εκάστης περιόδου τήρησης, υπολογιζόμενοι βάσει έτους 360 ημερών. Συνεπώς,
στην τελευταία περίπτωση ο ως άνω υπολογισμός αφορά το επιτόκιο των
υποχρεωτικών καταθέσεων των τραπεζών και συνεπάγεται την είσπραξη από τις
τελευταίες περισσότερων τόκων από την Τράπεζα της Ελλάδας από ότι αν το
επιτόκιο υπολογιζόταν βάσει έτους 365 ημερών. Πλην όμως, η Τράπεζα της Ελλάδας
ως θεματοφύλακας των υποχρεωτικών καταθέσεων των ελληνικών τραπεζών και ως
εποπτεύουσα αρχή των τελευταίων δεν μπορεί να εξομοιωθεί ούτε ως προς το
θεσμικό της ρόλο ούτε ως προς τη διαπραγματευτική της ισχύ και θέση με τους
καταναλωτές-πελάτες των τραπεζών, ώστε είτε να χρήζει της ειδικής προστασίας
που έχουν ανάγκη οι τελευταίοι ως συναλλασσόμενοι και τελικοί αποδέκτες των
χρηματοπιστωτικών προϊόντων τους είτε αντιστρόφως οι καταναλωτές να υπόκεινται
σε όμοιου περιεχομένου επιβαρύνσεις με αυτήν.
Στην
περίπτωση κατά την οποία ο οφειλέτης σε βάρος του οποίου έχει εκδοθεί βάσει των
αποσπασμάτων των εμπορικών βιβλίων που τηρεί η τράπεζα, διαταγή πληρωμής
επικαλεστεί με την ανακοπή του και αποδείξει ότι είναι άκυρος όρος του δανείου
δυνάμει του οποίου έχει επιβαρυνθεί η εκ του δανείου οφειλή με επιπλέον
χρηματικά ποσά πέραν του κεφαλαίου, όπως τόκους και έξοδα τα οποία έχουν
ανατοκισθεί, κεφαλαιοποιηθεί και επανατοκισθεί με συνέπεια να καθίσταται
ανέφικτος ο διαχωρισμός και η αφαίρεσή τους απο τη συνολική απαίτηση με απλούς
μαθηματικούς υπολογισμούς και ως εκ τούτου να μην αποδεικνύεται το ακριβές ύψος
της από τα προσκομιζόμενα για την έκδοση διαταγής πληρωμής αποσπάσματα,
αμφισβητεί το ορισμένο ποσό της απαίτησης, το να μην είναι δηλαδή αυτή
ανεκκαθάριστη, αλλά την έγγραφη απόδειξη του ακριβούς ύψους της.
Συνεπεία
των ανωτέρω η απαίτηση κατέστη ανεκκαθάριστη λόγω της ενσωμάτωσης σε αυτήν των
ως άνω παρανόμως υπολογιζόμενων επιπλέον τόκων καθώς και των ποσών που
προέκυπταν από τον ανατοκισμό τους βάσει της ως άνω αθέμιτης και
παράνομηςπρακτικής της καθ` ης. Εξάλλου, από αποσπάσματα των εμπορικών βιβλίων
της τράπεζας βάσει των οποίων εκδόθηκε η προσβαλλόμενη διαταγή πληρωμής είναι
ανέφικτο να προκύψει με απλούς μαθηματικούς υπολογισμούς σε ποιο ποσό
ανέρχονται οι επιπλέον τόκοι με τους οποίους επιβαρύνθηκε η επίδικη απαίτηση
λόγω του ως άνω παράνομου υπολογισμού και ανατοκισμού τους, με αποτέλεσμα να
καθίσταται η απαίτηση μη εκκαθαρισμένη. Δηλαδή στην προκείμενη περίπτωση δεν
είναι δυνατός ο διαχωρισμός των επιμέρους παρανόμως υπολογισθέντων ποσών, ώστε
να καθίσταται δυνατός εκ μέρους των ανακοπτόντων αλλά και εκ μέρος του παρόντος
Δικαστηρίου ο υπολογισμός της παράνομης επιβάρυνσής τους και η μερική ως προς
το ποσό αυτό ακύρωση της προβαλλόμενης διαταγής πληρωμής, με αποτέλεσμα να μην
δύνανται να αποδειχθεί εν γένει η ακριβής ποσότητα της απαίτησης, αλλά υπάρχει
αμφιβολία για το ύψος αυτής, καθισταμένης της απαίτησης μη εκκαθαρισμένης στο
σύνολό της. Κατ` ακολουθία των ανωτέρω έγινε δεκτός ο προβαλόμενος λόγος
ανακοπής και η διαταγή πληρωμής για ποσό 140.000 ευρώ ακυρώθηκε στο σύνολό της.
ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ
ΧΡ. ΜΗΛΙΟΥ
ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ ΠΑΡ’ΕΦΕΤΑΙΣ ΑΘΗΝΩΝ
Λεωφ. Μεσογείων 403, Αγία Παρασκευή
Τηλ. 6945-028153, 213-0338950
e-mail: natmil@otenet.gr,
info@legalaction.gr
www.legalaction.gr,fb: Αναστασία Μήλιου