Με την ονομασία Τρεις Ιεράρχες αναφέρονται Τρεις Επιφανείς Άγιοι και Θεολόγοι της Ορθόδοξης Χριστιανικής Θρησκείας, προστάτες των γραμμάτων και των μαθητών. Πρόκειται για τον Ιωάννη τον Χρυσόστομο, τον Μέγα Βασίλειο και τον Γρηγόριο τον Ναζιανζηνός ή Θεολόγοι .
Αναδείχθηκαν Πατέρες της Εκκλησίας και Άγιοι. Η σοφία και η δράση τους, τούς έδωσε τον τίτλο των Μεγίστων Φωστήρων, όπως ψέλνεται και στο τροπάριό τους: «Τους Τρεις Μεγίστους Φωστήρας Της Τρισηλίου Θεότητος...
Η Εκκλησία τους τιμά χωριστά καθέναν από τους Αγίους τρεις Ιεράρχες για τη σοφία τους, το έργο τους και την χριστιανική τους.
Ύστερα
από διαφωνίες που προέκυψαν μεταξύ των Χριστιανών για το ποιός εκ των
τριών προσέφερε τα περισσότερα, καθιερώθηκε περί τα τέλη του 4ου αιώνα η
κοινή εορτή τους στις 30 Ιανουαρίου.
Αφορμή
για την καθιέρωση της κοινής γιορτής υπήρξε μια διαμάχη (Στάση) για το
ποιος από τους τρεις επιφανείς Ιεράρχες υπήρξε ο επικρατέστερος. Η
διαμάχη αυτή δημιουργήθηκε μεταξύ «των ελλογίμων (αξιότιμων,
μορφωμένων) και ενάρετων ανδρών», στην Κωνσταντινούπολη, την εποχή της
βασιλείας του Αλεξίου Κομνηνού (1081-1118). Άλλοι
θεωρούσαν τον Ιερό Χρυσόστομο ως σπουδαιότερο από τους δύο άλλους,
άλλοι το Μέγα Βασίλειο και άλλοι τον Άγιο Γρηγόριο το Θεολόγοι. Έτσι
δημιουργήθηκαν τρεις παρατάξεις: των Ιωαννιτών, των Βασιλεϊτών και των
Γρηγοριτών, που καθεμιά αντιστρατευότανε τις δύο άλλες. Στη
διαμάχη αυτή έδωσε τέλος ο Μητροπολίτης Ευχαΐτων Ιωάννης ο Μαυρόπους,
που ανέλαβε να συμφιλιώσει τις αντιμαχόμενες παρατάξεις. Πρότεινε
λοιπόν, κατά προτροπή των Τριών Ιεραρχών, που τους είδε σε οπτασία
(όπως χαρακτηριστικά αναφέρει στη διήγησή του ο ιερός Συναξαριστής) να
συσταθεί κοινή γιορτή και για τους τρεις.