«Κάθε μέρα λαμβάνουμε δεκάδες ή ακόμη και εκατοντάδες μηνύματα από αναγνώστες που επιθυμούν να ενημερωθούν για διάφορους ισχυρισμούς που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο. Έχουμε διαπιστώσει πως κυκλοφορεί τεράστια παραπληροφόρηση για τον κορονοϊό SARS-CoV-2, που προκαλεί την ασθένεια Covid-19. Δυστυχώς, ένα μεγάλο μέρος των χρηστών του διαδικτύου τείνουν να υιοθετούν άκριτα πολλούς αβάσιμους ισχυρισμούς, ακόμη και αυτούς που είναι επικίνδυνοι για τη δημόσια υγεία. Για παράδειγμα, λανθασμένους τρόπους πρόληψης και θεραπείας. Έχουμε παρατηρήσει επίσης περιπτώσεις επιτήδειων που πουλάνε σκευάσματα με τον ψευδή ισχυρισμό πως θεραπεύουν την ασθένεια Covid-19, τις οποίες έχουν αποκαλύψει και καταρρίψει», αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Σιτίστας.
Η ομάδα των «ellinikahoaxes.gr» καταβάλλει συντονισμένη προσπάθεια κατάρριψης αναληθών δημοσιευμάτων στο διαδίκτυο στην Ελλάδα και τα μέλη της συνεργάζονται με το Facebook ως ανεξάρτητοι ελεγκτές ψευδών ειδήσεων (fake news) από το Μάιο του 2019, εξηγεί.
«Η συνωμοσιολογία είναι ένας βασικός παράγοντας για τη διάδοση των fake news σχετικά με τον νέο κορονοϊό, όσο εξωφρενικά κι αν είναι», σύμφωνα με τον κ. Σιτίστα, ο οποίος διευκρινίζει ότι οι ψευδείς ισχυρισμοί που εξετάζουν δεν περιορίζονται μόνο στις θεωρίες συνωμοσίας, αλλά και σε θέματα που άπτονται της παραπληροφόρησης ή της παρερμηνείας θεμάτων υγείας, ακόμη και απάτες. Για την παραπληροφόρηση σε θέματα υγείας, έχουν, όπως τονίζει, τη συνδρομή επιστημονικών συμβούλων που πλαισιώνουν την ομάδα τους.
«Η δουλειά μας είναι εξαιρετικά δύσκολη αυτή την ώρα, καθώς υπάρχει πληθώρα ειδήσεων και πληροφοριών, που έρχονται απ' όλα τα μέρη του κόσμου, και καλούμαστε να βρούμε πού είναι η αλήθεια και πού το ψέμα, καθώς λειτουργούμε με τους αυστηρούς κανόνες που έχει θεσπίσει το International Fact Checking Network», υπογραμμίζει.
Η Αναστασία Κατσαουνίδου, ερευνήτρια της σχολής Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ, του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, στο πλαίσιο της διδακτορικής της διατριβής με θέμα «Διαδραστικά και συνεργατικά περιβάλλοντα υποστήριξης του ελέγχου αυθεντικότητας ψηφιακού περιεχομένου», μελέτησε την αποτελεσματικότητα των διαθέσιμων «εργαλείων» για την αντιμετώπιση του φαινομένου της παραποίησης ψηφιακού περιεχομένου με σκοπό να προτείνει βελτιωμένες υπηρεσίες. «Μέσα από αυτή τη διαδικασία είχαμε συγχρόνως τη δυνατότητα να παρατηρήσουμε ότι η συμπεριφορά των χρηστών όλα αυτά τα τέσσερα χρόνια έρευνας άρχισε να αλλάζει προς το καλύτερο σε ό,τι αφορά την ενημέρωσή του. Από την άλλη, όσο πιο ενημερωμένος είναι, τόσο πιο επιφυλακτικός γίνεται», σημειώνει.
Όπως επισημαίνει η κ. Κατσαουνίδου, «η παραπληροφόρηση αποτελεί ένα σύνθετο και ιδιαίτερο πεδίο μελέτης. Το ζητούμενο δεν είναι να ανακαλυφθούν νέες μέθοδοι διασταύρωσης ειδήσεων, καθώς όλες οι προσεγγίσεις στηρίζονται στην παλαιότερη των πρακτικών, σύμφωνα με την οποία αποσυνθέτεις ένα άρθρο στα επιμέρους στοιχεία του και ελέγχεις την παραμικρή λεπτομέρεια με αυξημένο σκεπτικισμό. Από την άλλη όμως, ο τομέας αυτός προσφέρεται για καινοτομίες, τώρα αλλά και σε βάθος χρόνου, καθώς οι παράγοντες που συνθέτουν το φαινόμενο της παραπληροφόρησης αλλάζουν συνεχώς», τονίζει.
Ωστόσο, επισημαίνει πως όσο χρήσιμα και να είναι τα «εργαλεία» που μας δίνει η τεχνολογία, οι άνθρωποι πάντα θα επηρεάζονται από τις συνθήκες: «Μία από τις συνθήκες που οδηγεί στην υπερκατανάλωση πληροφοριών είναι η αδυναμία κατανόησης ενός φαινομένου, ειδικά όταν αυτό προκαλεί φόβο. Ο άνθρωπος, στην προσπάθειά του να καταλάβει μία κατάσταση όπως αυτή της πρωτόγνωρης πανδημίας, προσπαθεί να καλύψει τις ελλείψεις του σε γνώση. Πολλές φορές αυτό επιτυγχάνεται με την πίστη σε διάφορους μύθους που υποστηρίζουν τα ήδη υπάρχοντα "πιστεύω" του και για τους οποίους μπορεί να βρει εξαιρετικά πολλά επιχειρήματα μέσω του Διαδικτύου».
Να οχυρωθούμε απέναντι στον «βομβαρδισμό» των fake news
«Η κρίση με την πανδημία του κορονοϊου προκάλεσε μια "έκρηξη" στη ζήτηση για πληροφόρηση, η οποία ανέδειξε τον ρόλο και τη σημασία των δημοσιογράφων σε τέτοιου είδους καταστάσεις», επισημαίνει ο επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του ΑΠΘ Νίκος Παναγιώτου και προσθέτει: «Το ζήτημα, ωστόσο, είναι αρκετά περίπλοκο με τους δημοσιογράφους να καλούνται να αποκρυπτογραφήσουν και να καταλάβουν όσα ανακοινώνουν οι ειδικοί και να τα μεταφέρουν στο κοινό σε μία εύληπτη μεν, σωστή δε μορφή. Η κατάσταση αυτή υπογραμμίζει την αναγκαιότητα της τεκμηριωμένης δημοσιογραφίας, που θα απαντά στον φθηνό εντυπωσιασμό, αλλά θα είναι και ουσιαστικός σύμμαχος των πολιτών».
Από την άλλη πλευρά, ο Θάνος Σιτίστας προτείνει στους πολίτες «να ενημερώνονται μόνο από τις αρμόδιες αρχές, στην προκειμένη περίπτωση τον ΕΟΔΥ, και φυσικά τους ειδικούς υγείας. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να ακολουθούν ιατρικές συμβουλές που προέρχονται από αναρτήσεις στο διαδίκτυο, ή αναξιόπιστες ιστοσελίδες».
«Θα πρέπει να ενημερωνόμαστε από μεγάλα ελληνικά και διεθνή ΜΜΕ, που στελεχώνονται από ομάδες επαγγελματιών δημοσιογράφων. Και σε κάθε περίπτωση, αυτό που ακούμε έντονα τον τελευταίο καιρό περί ατομικής ευθύνης ισχύει και στον τομέα της ενημέρωσης», τονίζει.
Νικόλ Καζαντζίδου