του Γιάννη Χριστόπουλου*
Εκπαιδευτικού
–Δημ. Συμβούλου Καλαμάτας
Εκατό χρόνια από τη γέννηση
του Ανδρέα Παπανδρέου, είκοσι τρία από
το τελευταίο ταξίδι του, η μνήμη του παραμένει
ανεξίτηλη. Εξακολουθεί να έχει ενεργή
συναισθηματική σχέση με ένα μεγάλο τμήμα
της ελληνικής κοινωνίας.
Υπάρχουν θερμοί υποστηρικτές
του και σκληροί επικριτές του.
Φαίνεται ξεκάθαρα πως η
πολιτική διαδρομή και οι κυβερνητικές
θητείες του Α. Παπανδρέου δεν έχουν γίνει
ακόμη αντικείμενο μιας «ψυχρής» ιστορικής
αξιολόγησης.
Η αναφορά στη μνήμη του είναι
περισσότερο συναισθηματική.
Ο ίδιος ποτέ δεν επιδίωξε να
εξωραΐσει ή να σχολιάσει εκ προτέρων
ιστορικά τεκμήρια που τον αφορούν, σε
αντίθεση με άλλους ηγέτες.
Άφησε τον εαυτό του εκτεθειμένο
στη λαϊκή κρίση, στη συλλογική μνήμη,
στην επιστημονική ιστορική τεκμηρίωση.
Αυτή η επιλογή έχει κινδύνους
, ιδίως ως προς την ακεραιότητα της μνήμης
του.
Η δεύτερη πρωθυπουργική του
θητεία , αυτή της περιόδου 1993-1996, η φάση
της ολικής επαναφοράς μετά την περιπέτεια
του «βρώμικου 1989», δεν κατέχει στη δημόσια
συζήτηση θέση ανάλογη με αυτή της πρώτης
κυβερνητικής οκταετίας, 1981-1989.
Πρόκειται όμως για την πιο ώριμη
περίοδο της πολιτικής του ζωής. Έκλεισε
ο κύκλος της πρώιμης μεταπολίτευσης και
τέθηκαν οι βάσεις εκσυγχρονισμού της
πατρίδας, θεμελιώδες στοιχείο του οποίου
είναι η αμετάκλητα η ευρωπαϊκή προοπτική
της και η συμμετοχή της στη νομισματική
ένωση.
Αυτό το στοιχείο, του εκσυγχρονισμού,
διακόπηκε, το 2004, από μια συντηρητική
κυβέρνηση με κυρίαρχο θιασώτη του
λαϊκισμού, τον σημερινό Πρόεδρο της Δημοκρατίας.
Γράφουν πολύ εύστοχα οι
θεμελιωτές της νεότερης ιστορίας στο
βιβλίο΄΄ ΝΕΟΤΕΡΗ ΕΛΛΑΔΑ - ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ
ΑΠΟ ΤΟ 1821΄΄ Εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗΣ, 2013, Θάνος
Βερέμης & Ιωάννης Κολιόπουλος
στη σελίδα 435 : ΄΄ Αν οι πελατειακές σχέσεις
συνδέονται στην Ελλάδα με τον παλαιοκομματισμό,
ο λαϊκισμός σχετίζεται με την πολιτική
ενεργοποίηση των μαζών εν ονόματι μιας
πρωτόγονης δημοκρατίας. Ωστόσο τόσο
οι πελατειακές σχέσεις όσο και η λαϊκίστική
επιστράτευση είναι φαινόμενα παρακωλυτικά
του εκσυγχρονισμού και της αξιοκρατίας΄΄΄
Κάθε ομοιότητα με τη σημερινή
πολιτική κατάσταση είναι παραπλανητική.
Οι μεγάλοι συμβολισμοί και
οι μεγάλες στροφές χαρακτηρίζουν την
πρώτη περίοδο 1981-1989, του Ανδρέα Παπανδρέου,
κατά την οποία αυτός διατυπώνει το κυρίαρχο
αφήγημα για την κοινωνική διαστρωμάτωση
και την ιδεολογία της μεταπολίτευσης.
Στο σημείο αυτό μπορεί ο
καθένας καλοπροαίρετα να αναφερθεί και
σε μια σειρά γεγονότων και πρωτοβουλιών
του Α. Παπανδρέου που είχαν
αρνητική συνεισφορά στην πολιτική ζωή.
π,χ η διόγκωση του κράτους.
Νηφάλια οφείλουμε να κρίνουμε
το έργο των πολιτικών προσωπικοτήτων
χωρίς οπαδικές συμπεριφορές, πάθη και
εμπάθειες
Πρέπει όμως να προσδιορίσουμε
πως στη χώρα μας στη συγκεκριμένη εποχή
κυριαρχεί ο εθνικός, κοινωνικός και
πολιτικός ριζοσπαστισμός, η κοινωνία
με κορμό τους μικρομεσαίους ασφυκτιά
στοχεύει στην άμεση κοινωνική ανέλιξη.
Οφείλει ο Α. Παπανδρέου λοιπόν
:
Να αποκαταστήσει τις τεράστιες
αδικίες που υπέστη μέχρι τότε η μισή
κοινωνία λόγω της ιδεολογίας της και
του φρονήματός της,
Να δώσει ευκαιρίες ζωής και
αξιοπρέπειας στους μη προνομιούχους
Έλληνες και ταυτόχρονα ευκαιρίες στους
νέους ανθρώπους,
Να θεμελιώσει το Κοινωνικό
κράτος στη χώρα, το ΕΣΥ το μεγάλο κεκτημένο
της εποχής του, διασφαλίζοντας την κοινωνική
συνοχή.
Να εμπεδωθεί στον τόπο μας η
δημοκρατία, η αποκέντρωση, ένα λειτουργικό
και σύγχρονο κράτος.
Να διαμορφώσει ίσες ευκαιρίες
πρόσβασης στην εκπαίδευση σε όλα τα ελληνόπουλα,
σε όλα τα παιδιά που ζουν στην Ελλάδα
και στην διασπορά, ανεξάρτητα από κοινωνική
τάξη, εισόδημα ή τόπο διαμονής.
Σήμερα παρά ποτέ αυτό αποτελεί
ζητούμενο, χρειαζόμαστε μια ανοιχτή παιδεία
για όλους σε ένα νέο παγκόσμιο περιβάλλον,
που να εξασφαλίζει ισότιμη και ουσιαστική
πρόσβαση όλων σε σύγχρονη γνώση και εξελίξεις.
Γράφει στο έργο ΄΄Νέα Ελληνική
Ιστορία, 1204-1985΄΄εκδόσεις ΒΑΝΙΑΣ 2005,
στη σελίδα 469, ο Απόστολος Βακαλόπουλος:‘’
Η κυβέρνηση Παπανδρέου αρχίζει τη ζωή
της με σειρά θεσμικών νομοθετικών μέτρων
που αποβλέπουν στην εκτέλεση του εξαγγελμένου
προγράμματος της αλλαγής . Κατατίθενται
και ψηφίζονται κατά διαστήματα μέσα στα
πρώτα χρόνια στη βουλή πολλά νομοσχέδια….΄΄
Πολλοί προσπαθούν αν αντιγράψουν
τον Ανδρέα Παπανδρέου.
Η αντιδυτική, αντιαμερικανική
και αντιευρωπαϊκή ρητορεία γρήγορα μετατρέπεται
σε κυβερνητικό ρεαλισμό και σε καλή αίσθηση
των συσχετισμών μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση
που είναι μια διαρκής διακρατική διαπραγμάτευση.
Μην ξεχνάμε, το ΠΑΣΟΚ του
Ανδρέα Παπανδρέου έρχεται να ενώσει
τα πεδία των δυο μεγάλων εθνικών συγκρούσεων
του 20ου αιώνα, του εθνικού διχασμού και
του εμφυλίου πολέμου. Επιφέρει την εθνική
συμφιλίωση, ενώνει τη διχασμένη κοινωνία.
Κινείται στο πεδίο των θεσμών,
της εξωτερικής πολιτικής και εμβληματικών
ενεργειών με την ίδια άνεση με την οποία
κινείται στο πεδίο της οικονομίας. Βεβαίως
μέσα στα συμφραζόμενα της δεκαετίας του
1980, με το εργαλείο της νομισματικής πολιτικής
στη διάθεσή του και με το δέλεαρ της αναδιανομής
ως βασικό κριτήριο άσκησης πολιτικής.
Κατά τη ψήφιση της συνθήκης
του Μάαστριχτ τον Αύγουστο του 92,προειδοποιεί
έγκαιρα για τα προβλήματα της ευρωζώνης,
Το διάγγελμά του, πρωτοχρονιά
του 1995, αποτελεί καταστατική πράξη της
δεύτερης φάσης της μεταπολίτευσης.
Αλήθεια, πιστεύει κανένας πως
ο Ανδρέας Παπανδρέου αν βρισκόταν αντιμέτωπος
με τα δημοσιονομικά και χρηματοοικονομικά
δεδομένα που είχαν διαμορφωθεί στο τέλος
του 2009 θα αντιδρούσε θα άφηνε τη χώρα
στα βράχια?
Όταν αντιλαμβάνεται ότι η οικονομία
ξεφεύγει το 1986 προχωρά σε διορθωτικά
μέτρα λιτότητας και δεν αφήνει το καράβι
να βουλιάξει. Τοποθετήθηκε έγκαιρα στο
πρόβλημα του χρέους και από το 1993 προειδοποιεί
«είτε το έθνος θα εξαφανίσει το χρέος
είτε το χρέος θα εξαφανίσει το έθνος».
Είναι σίγουρο πως με επιλογές
ευθύνης θα χειριζόταν τα ασφυκτικά διλήμματα
για την υπόσταση και την πορεία της χώρας.
Θα κλείσω με τα λόγια, ενός
σύγχρονου πολιτικού και καθηγητή,
που διακρίνεται για την ευρυμάθεια τουαποδεδειγμένα
του πιο αποτελεσματικού και χρήσιμου
στην αντιμετώπιση της κρίσης και ταυτόχρονα
όμως δέκτη ανελέητης κριτικής , του Β.
Βενιζέλου :
΄΄Ο Ανδρέας Παπανδρέου είναι
όπως όπως κάθε ηγετική προσωπικότητα
που νιώθει ότι επικοινωνεί με την Ιστορία,
πολύπλευρος και αντιφατικός. Αλλά πάντα
σπουδαίος. Κεφάλαιο του εθνικού κεκτημένου.
Μέσα από την αντίστιξή του με τον Κωνσταντίνο
Καραμανλή και τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη
και μέσα από την τομή και τη συνέχεια
που σηματοδότησε ο Κώστας Σημίτης ως
άμεσος διάδοχός του, αποκτά πρόσωπο η
μεταπολίτευση. Αυτή η μεταπολίτευση που
υπονομεύθηκε και απαξιώθηκε μέσα στα
ισοπεδωτικά συμφραζόμενα της κρίσης,
αλλά είναι - παρά τα κενά και τις ανακολουθίες
της - η πιο ήρεμη, ασφαλής και δημιουργική
περίοδος της Ιστορίας των διακοσίων ετών
του νέου ελληνικού κράτους.΄΄
*Εισαγωγή στην εκδήλωση-συζήτηση
που διοργάνωσε το βιβλιοπωλείο ΒΙΒΛΙΟΠΟΛΙΣ΄΄
με αφορμή 100 χρόνια από τη γέννηση
του Α. Παπανδρέου με τον καθηγητή κο Θάνο
Βερέμη, εξαίρετο Καθηγητή κο Θάνο Βερέμη,
επικριτή του Α. Παπανδρέου και τον γραμματέα
της Ν.Ε. ΠΑ.ΣΟ.Κ. Γιάννη Πάζιο και είχα
την τιμή να συντονίζω.