Καθώς ο υδράργυρος είχε πάρει τον ανήφορο στην Αθήνα αυτό το καλοκαίρι, εξαιτίας και των πρόσφατων πυρκαγιών στην Αττική, ένα επιστημονικό πρόγραμμα, το "Θερμόπολις 2009", που βρισκόταν σε εξέλιξη από τον Ιούλιο, συνέλλεξε πλήθος στοιχείων μέσω επίγειων παρατηρήσεων, αεροσκαφών και δορυφόρων για τις κλιματικές συνθήκες της ελληνικής πρωτεύουσας, φιλοδοξώντας να βελτιώσει τις προβλέψεις για τους καύσωνες, καθώς και τις περιβαλλοντικές συνθήκες της πόλης.
Σύμφωνα με σχετική ανακοίνωση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ESA), που είχε τη σχετική πρωτοβουλία, οι επιστημονικές παρατηρήσεις εστιάζονται στο φαινόμενο της λεγόμενης "αστικής θερμικής νησίδας", δηλαδή στις ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούν σε μια μεγάλη πόλη όπως η Αθήνα (πυκνοκατοικημένη, ανεπάρκεια πρασίνου, στενοί δρόμοι, νέφος κλπ.) και οι οποίες μπορεί να ανεβάσουν την θερμοκρασία μέσα στην πόλη ακόμα και δέκα βαθμούς Κελσίου υψηλότερα σε σχέση με τη γύρω ύπαιθρο.
Το πυκνοδομημένο αστικό περιβάλλον τείνει να λειτουργεί ως μια γιγάντια "παγίδα" θερμότητας, που απορροφά ζέστη τη μέρα και την απελευθερώνει τη νύχτα, γι' αυτό τα αθηναϊκά βράδια συχνά είναι πολύ ζεστά, σε συνδυασμό και με τη θερμότητα που εκπέμπει στην ατμόσφαιρα η αυξημένη νυχτερινή λειτουργία των κλιματιστικών). Οι "αστικές θερμικές νησίδες", σύμφωνα με την ESA, μεταξύ άλλων, σχετίζονται με επίπεδα θνησιμότητας άνω του μέσου όρου, ιδίως μεταξύ των ηλικιωμένων, και με αυξημένο αίσθημα δυσφορίας των πολιτών.
Μια ανάλογη επιστημονική πρωτοβουλία -με την ονομασία Desirex 2008- είχε αναληφθεί το καλοκαίρι του 2008 στη Μαδρίτη και φέτος ήταν η σειρά της Αθήνας στο πλαίσιο του προγράμματος "Thermopolis 2009", ώστε να κατανοηθούν καλύτερα οι πολύπλοκες συνθήκες πρόκλησης μιας "αστικής θερμικής νησίδας" και να αναπτυχθούν πιο αποτελεσματικές μέθοδοι για την προειδοποίηση των πολιτών, αλλά και την μετρίαση του φαινομένου.
Ειδικοί από την Ελλάδα και την Ισπανία συμμετείχαν στην έρευνα, με επικεφαλής τον καθηγητή Σπύρο Ραψομανίκη, του Εργαστηρίου Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης. Συμμετείχαν οι δήμοι Αθηνών και Αμαρουσίου, η Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία και η Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας.
Μεταξύ άλλων, από τις 18 Ιουλίου, έγιναν μετρήσεις από δύο αεροσκάφη (ένα ελληνικό κι ένα ισπανικό), που πέταξαν στον ουρανό της Αθήνας εφοδιασμένα με κατάλληλα όργανα ανίχνευσης της θερμότητας και συλλογής άλλων στοιχείων όπως η πίεση και η υγρασία. Ταυτόχρονα, υπό το συντονισμό της ESA, έγιναν ανάλογες παρατηρήσεις από το διάστημα μέσω πολλών δορυφόρων σε τροχιά γύρω από τη Γη, όπως των ERS και Envisat της ESA, του Landsat-5 της NASA, του "Καλυψώ" της NASA-CNES, της Eumetsat και άλλων. Oι επίγειες μετρήσεις (που περιέλαβαν και την Ακρόπολη) έγιναν από ερευνητές με επικεφαλής τον καθηγητή Κώστα Κουρτίδη του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου.
Τα στοιχεία που συλλέχθηκαν, θα αναλυθούν από τους επιστήμονες, οι οποίοι προσδοκούν ότι θα τα αξιοποιήσουν πρακτικά στο μέλλον. Σύμφωνα με την Μαρία Βαρίνου, εκπρόσωπο της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας, που ενδιαφέρεται κατ' εξοχήν για το συγκεκριμένο επιστημονικό πρόγραμμα και τις πιθανές ωφέλειές του, μια πρακτική χρησιμότητα από τις λεπτομερείς καταγραφές της θερμοκρασίας στα διάφορα σημεία της Αθήνας, θα ήταν η τοποθέτηση ασθενοφόρων σε στρατηγικά σημεία της πόλης, στη διάρκεια των κυμάτων καύσωνα, ώστε να μεταφέρουν πιο γρήγορα στα νοσοκομεία όσους αισθάνονται άσχημα.
