«Ανδρέα, τι πας να κάνεις, εδώ έχουμε έτοιμο κόμμα, πειράματα θα κάνουμε;»
To μεσημέρι της 3ης Σεπτεμβρίου 1974 οι καλύτεροι πολιτικοί συντάκτες των εφημερίδων της εποχής περίμεναν τον Ανδρέα Παπανδρέου στην αίθουσα συνεδρίων του ξενοδοχείου «Κινγκς Πάλας». Δεκαοκτώ ημέρες μετά την καθυστερημένη επιστροφή του στην Ελλάδα, ο γιος του Γέρου της Δημοκρατίας θα άνοιγε τα χαρτιά του. Ηταν ήδη γνωστό ότι σκόπευε να ιδρύσει νέο πολιτικό φορέα. Αλλά οι πληροφορίες από τις διασταυρούμενες επαφές που είχε στο Καστρί από την ημέρα της επιστροφής του ήταν συγκεχυμένες.Ωστόσο είχαν γίνει γνωστά αρκετά στοιχεία για τις κινήσεις του μετά την πτώση της δικτατορίας που τον βρήκε στο Τορόντο του Καναδά. Αναχώρησε αμέσως για το Λονδίνο, όπου είχε την έδρα του ένα κλιμάκιο του ΠΑΚ. Στο ξενοδοχείο «Κάμπερλαντ» τον συνάντησε ο Α. Τσοχατζόπουλος που ήλθε από το Μόναχο και δυο μέρες αργότερα πήραν το αεροπλάνο για τη Γερμανία, όπου βρισκόταν η κύρια δύναμη του ΠΑΚ και τα περισσότερα μέλη του Εθνικού Συμβουλίου. Οι Κ. Σημίτης, Ι. Τσεκούρας, Γ. Τσουγιόπουλος, Δαμ. Βασιλειάδης, Μιχ. Χαραλαμπίδης, Ι. Ζαφειρόπουλος ήταν από τους πρώτους που τον άκουσαν να λέει: «Θα μετεξελιχθούμε σε πολιτικό κόμμα». Είναι αποφασισμένος και όταν πληροφορήθηκε ότι στην Αθήνα μια ομάδα βουλευτών, υπό τον Ι. Αλευρά και τον Ι. Χαραλαμπόπουλο κινούνται για την ανασύσταση της Ενωσης Κέντρου αντιδρά έντονα.
«Να τους πείτε να τ΄ αφήσουν αυτά».
Στις 6 Αυγούστου συγκάλεσε στο Βίντερτουρ της Ελβετίας το Εθνικό Συμβούλιο του ΠΑΚ που αποφάσισε κατά πλειοψηφία την αυτοδιάλυσή του, χωρίς να το ανακοινώσει. Οσοι τον υποδέχθηκαν στην Αθήνα στις 16 Αυγούστου πιστεύουν ακόμη ότι θα διεκδικήσει την κληρονομιά του Γεωργίου Παπανδρέου. Ο ίδιος όμως έχει ήδη στις αποσκευές του ένα «πολιτικό μανιφέστο» που είχαν επεξεργαστεί στελέχη του ΠΑΚ. Θα το συζητήσει σε ατέλειωτες συναντήσεις στο Καστρί, με στελέχη της αντίστασης, παλαιούς πολιτευτές της Ενωσης Κέντρου και νεολαίους που είχαν κάνει ήδη την εμφάνισή τους στα αμφιθέατρα μετά το Πολυτεχνείο, ως « φοιτητές που εκφράζουν τις ιδέες του Α. Παπανδρέου». Ανάμεσά τους οι Κ. Λαλιώτης, Αθ. Τσούρας, Στεφ. Τζουμάκας, Δημ. Τζουβάνος κ.ά.
Οταν πήγε στο Α΄ Νεκροταφείο και προσκύνησε στον τάφο του Γεωργίου Παπανδρέου, πολλοί θεώρησαν ότι τελικά θα εμφανιστεί ως διάδοχος του Γέρου στην ηγεσία της Ε.Κ. Πρώτος ο Γιάννης Αλευράς, που δεν έκρυβε ότι δεν τον ενθουσίαζε η ιδέα να μπει στο ίδιο κόμμα με τους αχτένιστους νεαρούς που συναντούσε στο Καστρί ο Ανδρέας Παπανδρέου.
«Αυτοί δεν έχουν ούτε ψήφο», του έλεγε.
Οταν του έδωσε να διαβάσει το κείμενο που είχε φέρει μαζί του, τον ενόχλησε ο σοσιαλιστικός προσανατολισμός του.
«Ανδρέα, τι πας να κάνεις, εδώ έχουμε έτοιμο κόμμα, πειράματα θα κάνουμε;».
Ολα αυτά τροφοδοτούσαν το ενδιαφέρον των δημοσιογράφων που τον περίμεναν εκείνο το μεσημέρι, κυρίως για να διαπιστώσουν ποιοι τελικά θα τον ακολουθούσαν.
Εφτασε με αρκετή καθυστέρηση στο ξενοδοχείο. Ηταν ένας διαφορετικός Ανδρέας Παπανδρέου. Φορούσε μαύρο δερμάτινο σακάκι, άσπρο πουκάμισο χωρίς γραβάτα, φαρδιά δερμάτινη ζώνη, είχε φαβορίτες και ήταν πιο αδύνατος από ό,τι τον ήξεραν επτά χρόνια πριν. Κατευθύνθηκε σε ένα δωμάτιο στον πρώτο όροφο και ζήτησε από τον Πέτρο Λάμπρου να βγει στον δρόμο και να τον ειδοποιήσει όταν θα φτάσει ο Γιάννης Αλευράς, που δεν πήγε τελικά. Μετά φώναξε τον Θανάση Τσούρα.
Ηρθαν όλοι; ρώτησε.
Σχεδόν όλοι, περίπου 150 άτομα. Δεν ήταν μεγάλα ονόματα της πολιτικής, αλλά ήταν αποφασισμένοι να πάνε μαζί του. Στ. Γιώτας, Χ. Λουκάκης, Π. Λάμπρου, Κ. Τσιγαρίδας, Ν. Μιχαλόπουλος, Ι. Τζώρτζης, Κ. Λαλιώτης, Μαρία Μίχα, Τ. Τουλούπας, Ν. Βγενόπουλος, Ι. Κορωναίος, Ξ. Πελοποννήσιος, Απ. Πρόκος, Μ. Κουτσόγιωργας, Αν. Λιβάνης, Αθ. Σκουλάς, Αγγέλα Κοκκόλα, Ασπα Μανδηλαρά, Αμαλία Φλέμινγκ, Ντ. Τριαρίδης, Αντ. Δροσογιάννης, Ι. Σκουλαρίκης, Κ. Νικολάου, Ελ. Βερυβάκης, Παν. Κρητικός, Κ. Ανδρουτσόπουλος, Γρ. Κασιμάτης, Γ. Παπαστρατής, Λ. Βασιλικόπουλος, Αρ. Μπουλούκος, Δ. Μπουλούκος, Στ. Πανταζόπουλος, Ι. Παπαδονικολάκης, Φ. Κούτσικας, Απ. Κακλαμάνης, Φ. Τόμπρας, Ι. Κουτσοχέρας, Γ. Χρυσάφης, Αθ. Τσιμπούκης, Γ. Τσαφούλιας, Ι. Πανούτσος, Σ. Βαλυράκης, Χρ. Παπαθανασίου, Γ. Λιάνης, Γ. Κίσσονας, Μ. Σάλλας, Π. Βουρνάς, Μένη Μαλιώρη, Στ. Τζουμάκας κ.ά.
Ο ίδιος ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε συντάξει έναν κατάλογο με 149 άτομα. Μερικοί δεν ανταποκρίθηκαν. Αντίθετα πήγαν άλλοι που δεν είχαν προσκληθεί.
Στη δεξιά πλευρά κάθονταν στελέχη με πολιτική δράση πριν από τη δικτατορία, όπως ο αγέρωχος Γιάννης Χαραλαμπόπουλος και ορισμένοι που είχαν γίνει γνωστοί από τις δίκες της χούντας. Στην αριστερή πλευρά η Σύλβα Ακρίτα με άσπρο παντελόνι και ακριβώς δίπλα της ο Κ. Σημίτης, με γραβάτα. Γύρω τους στελέχη του ΠΑΚ, άγνωστοι οι περισσότεροι. Αλλά και επιφανείς της Δημοκρατικής Αμυνας που θα συνενώνονταν είκοσι μέρες αργότερα με το ΠΑΣΟΚ, με επικεφαλής τον Σ. Καράγιωργα, τον Χρ. Ροκόφυλλο και τον Μ. Δελούκα.
Μίλησε με σταθερή φωνή παρουσιάζοντας τη «Διακήρυξη Αρχών του Πανελληνίου Σοσιαλιστικού Κινήματος», την όποια διάβασε ολόκληρη ο Κ. Νικολάου και μοίρασε στους δημοσιογράφους ως εκπρόσωπος Τύπου ο Γ. Κατσιφάρας. Το τελικό κείμενο που θα έμενε στην Ιστορία ως «Διακήρυξη της 3ης Σεπτέμβρη» πήρε την οριστική μορφή του μόλις το προηγούμενο βράδυ, στο Καστρί. Οι Κ. Σημίτης, Μαν. Παπαθωμόπουλος, Ι. Τσεκούρας, Δαμ. Βασιλειάδης, Ν. Μιχαλόπουλος ήταν από τους τελευταίους που έκαναν συμπληρώσεις. Το πολυγραφημένο κείμενο έγινε αργότερα μια μικρή πράσινη μπροσούρα, από τις Εκδόσεις Καρανάση. Ο τίτλος Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα είχε ήδη συζητηθεί στις συσκέψεις του ΠΑΚ, πριν επιστρέψουν στην Ελλάδα, ανάμεσα σε πολλούς άλλους. Στην Αθήνα οι κεντρώοι ήθελαν να αντικατασταθεί ο όρος «σοσιαλιστικό» με τον όρο «δημοκρατικό». Την απόφαση πήρε ο Α. Παπανδρέου κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή. Από λάθος η πρώτη δήλωση του λογότυπου του ΠΑΣΟΚ στον Αρειο Πάγο ανέφερε «Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κόμμα». Θα ζητήσει να τροποποιηθεί σε «Κίνημα» δυο μέρες αργότερα με συμπληρωματική δήλωση.
Το Κίνημα θα στεγαζόταν προσωρινά σε ένα δυάρι στην οδό Ακαδημίας 28, που τους παραχώρησε ο Γ. Μυλωνάς. Πολλά στελέχη όμως διατηρούσαν άλλους τόπους συναντήσεων, ανάλογα με την προέλευσή τους. Ο Αντ. Λιβάνης και ο Ι. Καψής στην οδό Θεάτρου. Οι Κ. Λαλιώτης, Αθ. Τσούρας και ο Ι. Τζώρτζης γράφουν πολιτικά κείμενα σε ένα καφενείο στα Εξάρχεια! Λίγες εβδομάδες αργότερα θα βρεθούν δυο όροφοι στην οδό Πανεπιστημίου 57 και εκεί θα εγκαταστήσει την έδρα του το πρώτο Εκτελεστικό Γραφείο: Α. Τσοχατζόπουλος, Κ. Σημίτης, που συνήθως κρατάει τα... πρακτικά, Σ. Καράγιωργας, Β. Φίλιας, Α. Στάγκος, Κ. Μανωλίδης, Ασπα Μανδηλαρά, Αθ. Τσούρας και η νεαρή φοιτήτρια από το ΠΑΚ Αγγλίας Βάσω Παπανδρέου.
Η υποδοχή που του επεφύλαξαν τα ΜΜΕ δεν ικανοποίησε τον Ανδρέα Παπανδρέου. Οι δημοκρατικές εφημερίδες έχουν ήδη στραφεί στην υποστήριξη της Ενωσης Κέντρου και του Γεωργίου Μαύρου, ενώ η κρατική ραδιοτηλεόραση αγνοεί τις δραστηριότητές του. Ετσι στις 15 Σεπτεμβρίου έριξε το σύνθημα της αυτοοργάνωσης: κάλεσε όλους εκείνους που πιστεύουν στις πολιτικές αρχές και τις διακηρύξεις του να δημιουργήσουν οργανώσεις με δική τους πρωτοβουλία. Ηταν η πραγματική ιδρυτική πράξη του ΠΑΣΟΚ.
ΤΑ ΝΕΑ
