του Πανεπιστημιακού Μέντη Κωνσταντίνου του Σπ.
ΕΛΑΦΟΝΗΣΟΣ ΤΟ ΣΜΙΓΟΠΕΛΑΓΟ ΝΗΣΙ
Ένα πολύχρωμο ζαφείρι που γλυκολαμπυρίζει τις χιλιοπλούμιστες ομορφιές του μέσα στην κρυσταλλένια θάλασσα του Μοριά και στα γαλαζένια νερά του Σμιγοπέλαγου.
Ένα γαλαζόβλεφο προπύλι στον ορίζοντα του Μινωϊκού, του Αιγαιοπελαγίτικου και Ιονιοπολίτικου πολιτισμού, ένα πελαγοδρόμι στις ανταύγειες του γλαυκού ονείρου, ένα γλυκολάλημα της χαράς στο φιλί της Γαλάζιας Άνοιξης, ένα πελαγίσιο υφάδι στου λιβοζέφυρου το χάδι.
Η Ιστορία του ένα βαθυγάλαζο μονοπάτι που σε σεργιανάει στους μανταλωμένους θησαυρούς των βυθών που τους αγγίζει το γαλανοφόρετο μαγνάδι του Μύθου, στα μαγευτικά απύθμενα της Ελληνικής προϊστορίας, που αχούνε μέσα τους οι φωνές των θεών, στα άγνωρα Κυανέμβολα πολυδρόμια, που τα σκεπάζουν οι γαλαζόλευκοι αφροί και στα ιριδένια ακρογιάλια που τα χρυσίζει του χρόνου η ροδοσυγνεφιά.
Το Ιστορικό Θαλάσσιο Έμβλημα του νησιού, η «Ζωή» και ο «Θάνατος», ανάγλυφα αποτυπωμένο στο Βωμό των αιώνιων και αρχέγονων συγκινήσεων, στους εδαφολογικούς ανασχηματισμούς του, στις βιβλικές καταστροφές των λαμπρών πολιτισμών του, στην εξέλιξη της χερσονίζουσας απόληξης «Όνου Γνάθος» στο νεότερο Ελλαδονήσι, στις βάρβαρες επελάσεις των οιστρηλατών της ειρήνης, στη μαρτυρική εξόντωση του πληθυσμού του, στη χιλιετή ερήμωση του νησιού και στην ανάπτυξη ενός σύγχρονου και λευκοθώρητου οικισμού από το 1837.
Η ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΛΑΦΟΝΗΣΟΥ
Το Βυζαντινό Κάστρο του Νησιού του 6ου ή 7ου μ.Χ., αι. - που κατέστρεψαν οι Σαρακηνοί – μας προσφέρει και την πρώτη επίσημη μαρτυρία για την ονομασία της Ελαφονήσου.
Ένα σπάνιο αραβικό χειρόγραφο, το υπ. αρ. 276 της Εθνικής βιβλιοθήκης των Παρισίων, μας μιλά για το Κάστρο Ashab al baqar, που ο Αραβολόγος καθηγητής Δ. Γούτας μεταφράζει ως Κάστρο «του Νησιού των Ελαφιών» που βρισκόταν στην περιφέρεια της Μονεμβάσιας, σε νησί ή χερσόνησο (η Ελαφόνησος τότε πληρούσε και τα δύο) στο δρόμο προς τη Δύση.
Συγκλονιστικό είναι ότι τη μαρτυρία αυτή επαληθεύει και τοπωνύμιο της περιοχής (σημ. μικρός οικισμός), με την ανάλογη, όσο και περίεργη ονομασία Βιγκλάφια.
Στο Βυζάντιο για την αναχαίτιση των εχθρών υπήρχαν οι Βίγλες σε απόσταση 4 χιλιομέτρων η μία από την άλλη. Ασφαλώς στην περιοχή της Ελαφονήσου η μια Βίγλα ήταν … στη Βίγκλα. Πού ήταν όμως η άλλη; Ήταν περίπου 4 χιλιόμετρα μακριά, στο πιο ευαίσθητο σημείο του νησιού, μπροστά από τον Ισθμό που τότε ήταν διαβατός.
Ήταν στα Βιγκλάφια (Βίγκλα + λάφια). Ήταν η Βίγκλα με τα ελάφια ή λάφια (όπως και Ελαφο-νήσι ή Λαφο-νήσι στην τοπική διάλεκτο).
Ονομασίες του νησιού
Τσέβρη ή Σέρβη: Ενετική ή Σλαβική ονομασία, που παραπέμπει στη λέξη έλαφος.
Λαφουνήσια, Λαφο-νήσια, Ελαφονήσια, Ελαφονήσους: (λόγω των πολλών νησιών και ιδιαίτερα των πολλών μικρών νησίδων που υπήρχαν παλαιότερα στον σημερινό Ισθμό του νησιού), Ελαφονήσι, Αλαφονήσι, Λαφονήσιον, Λαφονήσι και Ελαφόνησος.
Στους Μύθους της Ελαφονήσου, των Βατίκων και των Κυθήρων
Η Κυθήρεια και Σμιγοπέλαγη Αφροδίτη λικνίζεται μέσα στις ασημένιες ανταύγειες του φεγγαριού που σμίγουν με το ηλιόφως, οι τρεις νεράιδες Σίδη, Ήτις και Αφροδισιάς στήνουνε το δικό τους κέλευσμα χαράς στο Βοιατικό κάμπο, και ο Γλαύκος και ο Σειληνός, απόκοσμοι ξελογιαστές, ρίχνουν τα δίχτυα τους στις αφροκυματούσες κόρες. Τους συνεπαίρνει όλους η ανείπωτη ομορφιά του Νότου και ακολουθούν τις επιταγές μιας νέας εποχής, που αρχίζει να ξεπροβάλλει στα ιριδένια και σμιλεμένα αμμογιάλια της Ελαφονήσου και των Βατίκων.
ΟΙ ΧΡΥΣΕΣ ΧΙΛΙΕΤΙΕΣ ΤΗΣ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗΣ ΕΛΑΦΟΝΗΣΟΥ
ΠΑΥΛΟΠΕΤΡΙ ΕΛΑΦΟΝΗΣΟΥ
- Η Αρχαιότερη Βυθισμένη Πόλη στον Κόσμο
- Σπάνιο Παγκόσμιο Μνημείο Σύνθεσης Φυσικού και Πολιτιστικού Περιβάλλοντος και Προϊστορικό κέντρο του Σμιγοπέλαγου Πολιτισμού του Νότου
Το Παυλοπέτρι συνδυάζει όλες τις πρώτες φάσεις και αποχρώσεις του Ελληνικού Πολιτισμού (Εποχή Χαλκού, Μεσοελλαδικό πολιτισμό, Μινωικό Πολιτισμό, Μυκηναϊκό Πολιτισμό, επιρροές Κυκλαδίτικου Πολιτισμού κ.α.). Σύμφωνα με τον Άγγλο αρχαιολόγο N.C. Flemming το Παυλοπέτρι χάθηκε μαζί με το περίφημο κράτος της Ατλαντίδας.
Με δεδομένα: α) ότι η Μυκηναϊκή Εποχή καταλαμβάνει την περίοδο 1600-1100 π.Χ. και β) ότι στο Παυλοπέτρι εντοπίστηκαν Μυκηναϊκά κατάλοιπα πολύ πριν από το 1600 π.Χ, οδηγούμαστε στο εκπληκτικό συμπέρασμα, ότι η ολοκλήρωση μιας συστηματικής έρευνας θα προσθέσει νέα εντυπωσιακά στοιχεία και πιθανόν θα αλλάξει τα παγκοσμίως αποδεκτά δεδομένα για το Μυκηναϊκό Πολιτισμό, που ως γνωστόν οδήγησε την Ελλάδα στην κορυφή της Παγκόσμιας πολιτισμικής πυραμίδας.
Ο λαμπρός αυτός πολιτισμός της εποχής του Χαλκού, έθεσε τις βάσεις της κοινωνικής, οικονομικής και οικιστικής οργάνωσης και μεταλαμπαδεύτηκε σε όλα τα μήκη και πλάτη του κόσμου.
Αρκετές δεκάδες Ηγεμόνες του Παυλοπετρίου, που ίσως ξεπερνούσαν και τους 100 και που προηγήθηκαν κατά χιλιετίες του Μενέλαου και του Αγαμέμνονα, διοργάνωναν οικονομικές δραστηριότητες με τα Κύθηρα, την Κρήτη, τις Κυκλάδες, την Εύβοια και τις άλλες σημαντικές περιοχές του τότε γνωστού κόσμου (και σήμερα η φημισμένη Ελαφόνησος δεν διαθέτει καν συγκοινωνία ούτε με τα γειτονικά Κύθηρα).
Τα ονόματα αυτών των Ηγεμόνων ίσως δεν θα τα μάθουμε ποτέ, αφού ο προϊστορικός πολιτισμός του Παυλοπετρίου άκμασε, πριν και από την ανακάλυψη της γραφής.
Υπάρχουν όμως τα πολιτιστικά θυμητάρια που καταμαρτυρούν την παρουσία τους.
Στο Παυλοπέτρι της Ελαφονήσου κείται το Αρχαιότερο Βυθισμένο Παλάτι Ηγεμόνων στον κόσμο!!
Είναι εντυπωσιακό να αναφέρουμε ότι ακόμη και το βιβλικό τέλος του Παυλοπετρίου προηγείται κατά εκατονταετίες από τον Τρωικό πόλεμο, που πολλοί τον τοποθετούν στο χώρο της μυθολογίας.
Γι αυτόν τον πολιτισμό, εδώ και 45 χρόνια, βιώνουμε μια κατάφωρη αδικία, από το Ελληνικό Κράτος, το Υπουργείο πολιτισμού και τους φορείς του.
Δεν ίδρυσε ούτε ένα Μουσείο στην Ελαφόνησο, που να κοσμείται από τα σπάνια αυτά θησαυρίσματα του Παυλοπετρίου.
Σε ποια χώρα του κόσμου θα γινόταν κάτι ανάλογο; Πού ξανακούστηκε οι Άγγλοι, οι τελευταίοι κατακτητές της Ελαφονήσου, να ερευνούν και να χρηματοδοτούν αυτόν τον Πολιτισμό, να παραδίδουν κατά τρόπο υποδειγματικό τα ευρήματα του στο Ελληνικό Κράτος και αυτό να τα οδηγεί στην αφάνεια.
Πώς επιτέλους προγραμματίζεται η ανάπτυξη αυτής της χώρας, πώς σχεδιάζεται η πολιτιστική πολιτική της και ο πολιτιστικός τουρισμός της;
ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΕΣ ΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΛΑΦΟΝΗΣΟΥ
Αρκετές προϊστορικές θέσεις επισημάνθηκαν στην Ελαφόνησο από τους Αρχαιολόγους Waterhouse, Simpson κ.α. όπως: Παυλοπέτρι, Οικισμός της Ελαφονήσου, Κάτω νησί, Λεύκη, Βίγκλα, Ελιές, Γαϊδουρόσπηλο, Μαυρουδί, Καψαλιάνικα – Σπυριάνικα, Φουντιάνικα και Κουρνόσπηλα.
Σημαντική ήταν η Μυκηναϊκή Πολίχνη της Παναγιάς, ενώ μια ακόμη βυθισμένη πόλη φαίνεται να υπάρχει, στο Σίμο και στο Σαρακήνικο, νότια από το Ακρωτ. Έλενα.
Οι προϊστορικοί οικισμοί σπάνιζαν στην Πελοπόννησο και χαρακτηριστικό είναι ότι σ’ ολόκληρη σχεδόν τη σημερινή Αχαΐα δεν παρατηρείται κανένας πρωτοελλαδικός οικισμός. Στην Ελαφόνησο πλεόναζαν. Υπήρχαν αρκετοί πρωτοελλαδικοί οικισμοί και πάνω από 15 συνολικά προϊστορικοί. Πού να φανταστούν οι προϊστορικοί κάτοικοι της Ελαφονήσου της 2ης και 3ης χιλιετίας π.Χ., ότι οι απόγονοι τους της 2ης και 3ης χιλιετίας μ.Χ., θα διέθεταν μόνον έναν οικισμό- τη μονοοικιστική Ελαφόνησο – και ότι το πρόβλημα αυτό θα αποτελούσε βόμβα εν ενεργεία στα θεμέλια της ανάπτυξης, αλλά και της βιωσιμότητας της Ελαφονήσου.
Ο Βατικιώτικος Πολιτισμός
Ο Σπάνιος Πολιτισμός του Παυλοπετρίου, επεκτάθηκε και σε πολλές άλλες περιοχές των Βατίκων όπως στο Λατομείο, στη Μεγάλη Σπηλιά, στον Άγιο Ανδρέα, στον Άγιο Γεώργιο, στα Στενά, στους Άγιους Απόστολους, στο Κάμπο, στη Νεάπολη, στο Παλαιόκαστρο, στα Βελανίδια κ.α. Γνωστές εξάλλου είναι οι αρχαίες Βοιατικές πόλεις: Βοιαί, Σίδη, Ήτις και Αφροδισιάς.
Τα χίλια τελευταία χρόνια ξενοκρατίας
Η Ελαφόνησος, μετά την καταστροφή της από τους Σαρακηνούς στα μέσα του 9ου αι. περιήλθε το 1207 στην κατοχή του Μ. Βενιέρη, το 1316 στο Λέοντα Κασιμάτη, το 1364 στους Ενετούς, το 1385 στον οίκο Βενιέρη, το 16ο αι. στους Ενετούς, το 1715 στους Τούρκους και το 1797 στους Γάλλους με την συνθήκη του Καμποφόρμιο. Το 1800 με τη συνθήκη της Κωνσταντινούπολεως αναγνωριζόταν η Επτάνησος Πολιτεία, που συμπεριλάμβανε και την Ελαφόνησο στα Επτάνησα, όπως ρητά ανέφερε και το ψήφισμα της νομοθετικής Συνέλευσης, στις 22 Ιανουαρίου του1804.
Το 1807 η Ελαφόνησος περιήλθε πάλι στην κατοχή των Γάλλων και το 1809 στην κατοχή των Άγγλων.
Η απελευθέρωση του Πρώτου κατοικημένου Επτανησιακού νησιού – της Ελαφονήσου – στις 6 Ιουλίου του 1850
Το 1828 ο Καποδίστριας προέβη στην de facto προσάρτηση της Ελαφονήσου στην Ελλάδα. Ακολούθησε Αγγλοελληνική διένεξη που κορυφώθηκε (μαζί και με μία σειρά άλλων γεγονότων) το 1849-1850. Τέλος στις 6 Ιουλίου του 1850, ο υπουργός των εξωτερικών Ανδρέας Λόντος, υπέγραψε σύμβαση με την Αγγλία με την οποίαν η Ελαφόνησος και η Σαπιέντζα ενώνοντο οριστικά με την Ελλάδα. Την Ιστορική αυτή επέτειο της ένωσης της Ελαφονήσου με την Ελλάδα γιόρτασε για πρώτη φορά η Ελαφόνησος και ο Σμιγοπέλαγος Πολιτισμός της περιοχής στις 6 Ιουλίου του 2003, μετά από 153 ολόκληρα χρόνια, με το Προεδρικό Διάταγμα 54/2003. Μάλιστα η καθιέρωση μιας Νησιώτικης Ιστορικής Επετείου μετά από 153 ολόκληρα χρόνια αποτελεί μοναδικό φαινόμενο στα Ιστορικά χρονικά της Χώρας μας.
ΤΟ ΚΡΙΣΙΜΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΣΤΑΥΡΟΔΡΟΜΙ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΛΑΦΟΝΗΣΟΥ ΚΑΙ Η ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΗΣ
Ακόμη και η 3η χιλιετία βρίσκει το μοναδικό κατοικημένο νησί της Λακωνίας και της Πελοποννήσου, τη βιτρίνα της Ν. Ελλάδος, τη μαγευτική και φημισμένη Ελαφόνησο χωρίς καμιά στοιχειώδη υποδομή. H Ελαφόνησος που γνώρισε τρεις μεγάλες καταστροφές, βρίσκεται μπροστά σ’ ένα κρίσιμο σταυροδρόμι. Μπορεί να μην κινδυνεύει από ερήμωση, κινδυνεύει όμως να καταστραφεί το παραδοσιακό και παραδεισιακό Ελαφονήσι και στη θέση του να βρεθεί ένα σύγχρονο τουριστικό θέρετρο … αγνώστων λοιπών συμφερόντων και προδιαγραφών. Το μικρό νησάκι της Ελαφονήσου διαθέτει μερικά (αλλά κυρίαρχα) από τα μεγαλύτερα απόλυτα πλεονέκτημα, σ’ ολόκληρο τον πλανήτη, για την πολιτιστική και οικονομική του ανάπτυξη (αναγνωρισμένα διεθνώς), όπως το σπάνιο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον (Σίμος, Παναγιά, Πούντα, Παυλοπέτρι κ.α.). Το μέγιστο δίλημμα για το νησί δεν είναι: μη ανάπτυξη ή ανάπτυξη (αυτή θα επέλθει μοιραία) και ο μέγιστος λοιπόν κίνδυνος δεν είναι η μη ανάπτυξη … αλλά η ανάπτυξη για λογαριασμό τρίτων (χωρίς τους Ελαφονησιώτες … και κυρίως χωρίς ένα βιώσιμο οικισμό). Προγενέστερα, σύγχρονα και επιδεινούμενα προβλήματα που ταλανίζουν τον τόπο, όπως η διάτρητη και ανιστόρητη απόφαση για την αρπαγή του Σίμου (χωρίς .. ούτε μια προσφυγή), η καταστροφή του Παυλοπετρίου και των προϊστορικών τάφων της εποχής του Χαλκού, το αγκυροβόλιο στον όρμο των Βατίκων, η μονοδιάστατη, μονόπλοη και μονολίμανη (πλέον) συγκοινωνία του νησιού, τα φθίνοντα και .. μη υποκαθιστούμενα παραδοσιακά επαγγέλματα και πολλά άλλα, ενισχύουν αυτή την άποψη. Ο πληθυσμός της Ελαφονήσου μεταβάλλεται σε κινούμενη άμμο (τμήμα του χειμάζει στο κέντρο και επιστρέφει το θέρος) και η βιωσιμότητα του οικισμού κρίνεται επισφαλής λόγω της έλλειψης και των πλέον στοιχειωδών υποδομών και υπηρεσιών και της μη δημιουργίας θέσεων απασχόλησης!!
Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΕΛΑΦΟΝΗΣΟΥ
Η πολιτιστική παρακαταθήκη ενός Τόπου αποτελεί πηγή της συλλογικής του μνήμης και συνείδησης, σηματοδότη της ιστορικής του διαδρομής και φυσιογνωμίας και κυρίαρχο συστατικό του πλαισίου διαμόρφωσης και Τοπικής του ταυτότητας. Και οι Λαφονησιώτες δεν επωμίζονται μόνο το ιστορικό χρέος της ανάδειξης της πολιτισμικής ταυτότητας του νησιού… αλλά και τον ιστορικό άθλο της σύνθεσης της (λόγω των βίαιων αφανισμών του πληθυσμού της).
Οι πολιτισμικές κοινωνικές και πνευματικές Δράσεις της Ελαφονήσου, θα πρέπει να εμπνέονται από ονομασίες, πρόσωπα και γεγονότα που αφορούν το Πολιτισμικό, Ιστορικό, Μυθολογικό και Φυσικό Περιβάλλον της. Π.χ. για τα Συνέδρια (Παυλοπέτριο Επιστημονικό συνέδριο Ελαφονήσου, Συνέδριο Σμιγοπέλαγου Πολιτισμού κ.α.), για τις επιδόσεις μαθητών (Βραβείο Θεάς Αθηνάς της Βιγκλαίας, που προηγήθηκε κατά 300-500 από τους ναούς της Αθηνάς στο Ερέχθειο, Εκατόμπεδον, Παρθενώνα, Λίνδο της Ρόδου κ.α), για τη Λαογραφία (Αριστείο Λαφονησιώτικης Λαογραφίας, που ασφαλώς πρώτιστα πρέπει να αφιερωθεί στη μνήμη του εξαίρετου άνθρωπου και γιατρού Τζώρτζη Ανωμήτρη, λαογράφου - ιστοριοδίφη), για την ποίηση και τη Λογοτεχνία (Βραβείο Πελαγόσμικτου Σίμου, Τροπικής Πούντας, Κυματοβατούσας Ελαφονήσου, Τροπικής και Νησοστέφανης Παναγιάς, Σμιγοπέλαγου νησιού κ.α.), για τις Έρευνες (Βραβείο N.C. Flemming, δρ Χέντερσον ), για τη Ναυτιλία (Αριστείο Οδυσσέα, Βραβείο Μιαούλη, Γλαύκου, Κόδριγκτον κ.α.) για την Ιστορία (Βραβείο Κινάδη, Δον Ζουάν, Κολοκοτρώνη, Α. Λόντου κ.α.), για το περιβάλλον (οικολογικές δράσεις Σίμου, Kάτω Νησιού, Πούντας), για τις τέχνες και την αισθητική (Αριστείο της Σμιγοπέλαγης θεάς Αφροδίτης), για τον τουρισμό (Βραβείο του Λευκιώτη Απόλλωνα) και πολλά άλλα.
Για τη μυθική και πολυπρισματική ιστορία της Ελαφονήσου, η καλλίτερη μορφή εορτασμού εκ μέρους του Δήμου Ελαφονήσου και των πολιτιστικών φορέων, αποτελεί η επιλογή κάθε χρόνο μιας διαφορετικής ιστορικής τοποθεσίας, η τοποθέτηση μιας επιτύμβιας στήλης με ιστορικές αναφορές και η πλαισίωση αυτού του συμβάντος με ομιλίες και εκδηλώσεις, ούτως ώστε να φωτιστεί κάθε γωνιά της Ελαφονήσου και της Πούντας από το λαμπρό πολιτισμό του νησιού. Για την αυθεντική ανάδειξη του νοήματος της Ιστορικής Επετείου θα πρέπει – πέραν των όσων ορίζει το Διοικητικό πλαίσιο περί Δημοσίων Εορτών – να εκπροσωπούνται κατά κύριον λόγο και περιοχές που λειτούργησαν ιστορικά ενιαία μαζί της όπως Βάτικα, Λακωνία, Μάνη και ιδιαίτερα το Γύθειο που ίδρυσε το νέο οικισμό της Ελαφονήσου, Επτάνησα και ιδιαίτερα τα Κύθηρα και η Κέρκυρα που αποτέλεσε την τελευταία Διοικητική πρωτεύουσα της Ελαφονήσου, πριν την ένωση της με την Ελλάδα.
Η ΟΣΤΡΑΚΟΠΛΙΣΜΕΝΗ ΚΑΙ ΑΣΤΡΟΘΑΛΑΣΣΟΔΜΗΤΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΑΦΟΝΗΣΟΥ … ΣΕ ΝΕΑ ΓΑΛΑΖΟΒΛΕΦΑ ΑΡΜΕΝΙΣΜΑΤΑ
Μυθική, κυανέμβολη, διαπολιτισμική, πελαγοπολιτισμική, πολυπρισματική, πολύπαθη, πολυκύμαντη και οστρακοπλισμένη η ιστορική πλεύση της Ελαφονήσου δια μέσου των αιώνων.
Λαφονήσι, Σμιγοπέλαγο και Πολύπαθο νησί της Λακωνικής, σύσσωμοι οι φορείς του νησιού, η απανταχού Ελαφονησιώτικη κοινωνία, ο Δήμος και η Πολιτεία θα πρέπει να κατασκευάσουν την καινούργια σου αρματωσιά, για τα νέα σου αρμενίσματα.
