Από την 1η Αυγούστου ξεκινάει η προετοιμασία των Ορθόδοξων
χριστιανών για να τιμήσουν τη μητέρα του Θεανθρώπου, αλλά και όλων των
ανθρώπων, την αειπάρθενο Μαρία, που στις 15 Αυγούστου γιορτάζεται η
Κοίμησή της.
Ετσι από την πρώτη του μήνα οι πιστοί αρχίζουν τη νηστεία που διαρκεί
έως τον Δεκαπενταύγουστο, που αποτελεί για τους Ορθόδοξους χριστιανούς
το «Πάσχα του καλοκαιριού».
Η Κοίμηση της Θεοτόκου αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες γιορτές της
χριστιανοσύνης και στην Ελλάδα γιορτάζεται από τη μία άκρη ως την άλλη
με ιδιαίτερη λαμπρότητα και ευλάβεια.
Χιλιάδες πιστών με την ψυχή γεμάτη ελπίδα και κατάνυξη, προστρέχουν
στα αμέτρητα προσκυνήματα, όπου λιτανεύονται οι θαυματουργές εικόνες της
Παναγίας για να μαρτυρήσουν τη πίστη τους στο πρόσωπό της και να την
ικετέψουν να μεσολαβήσει στον Υιό της για τη σωτηρία της ψυχής τους,
αφού, σύμφωνα με τη θρησκευτική παράδοση, η Παναγία λίγο πριν τη
μετάστασή της στους Ουρανούς υποσχέθηκε ότι δεν θα σταματήσει να
φροντίζει για όλο τον κόσμο και θα γίνει η «μεσίτρια» στον Υιό της για
τη σωτηρία της ανθρωπότητας.
Το πρόσωπο της Παναγίας όμως για τους Έλληνες έχει και εθνική
σημασία, αφού έχει συνδεθεί με τους αγώνες του έθνους και έτσι ο
ελληνικός λαός την τιμά και τη σέβεται περισσότερο από κάθε άλλο ιερό
πρόσωπο.
Αυτή η ιδιαίτερη λατρεία που έχει ο ελληνικός λαός για την Παναγία
φαίνεται και από τα εκατοντάδες προσωνύμια που της έχουν αποδώσει, αλλά
και από τα αναρίθμητα προσκυνήματα ανά την επικράτεια.
Κάθε χρόνο το επίκεντρο των εορταστικών εκδηλώσεων βρίσκεται στην
Παναγία της Τήνου, όπου έχει και εθνικό χαρακτήρα, αφού εκτός από την
Παναγία τιμάται και η μνήμη αυτών που χάθηκαν κατά τον τορπιλισμό του
πολεμικού πλοίου «Έλλη», από τους Ιταλούς, μέσα στο λιμάνι του νησιού
ανήμερα της Παναγιάς, αλλά και στο Βέρμιο Ημαθίας, όπου τιμάται η
Παναγιά των ξεριζωμένων Ποντίων.
Τήνος - Η Παναγία του έθνους
Η εικόνα της Παναγίας της Τήνου βρέθηκε στις 30 Ιανουαρίου του 1823,
έπειτα από πολλές προσπάθειες και «με την υπόδειξη της Παναγίας στη
μοναχή Πελαγία», στην ιστορική Μονή της «Κυράς των Αγγέλων», στο
Κεχροβούνι.
Με Βασιλικό Διάταγμα του 1836, καθιερώθηκε ο εορτασμός της Παναγίας
στην Τήνο να είναι οκταήμερος και να διαρκεί έως τα «εννιάμερα της
Θεοτόκου», στις 23 Αυγούστου, όπου μέσα σε ατμόσφαιρα συγκίνησης,
κατάνυξης και σεβασμού, ψάλλονται ύμνοι και εγκώμια, μπροστά στον
επιτάφιο και την εικόνα.
Ο δρόμος που οδηγεί από το λιμάνι στο ναό του Ευαγγελισμού, όπου
βρέθηκε η εικόνα, είναι η μεγαλύτερη απόδειξη της άρρηκτης σχέσης του
ελληνισμού με την Ορθοδοξία.
Ημαθία - Μία Πόντια από την Αθήνα
Η Παναγία Σουμελά αποτελεί το σύμβολο της ποντιακής πίστης, αν και η πρώτη ονομασία της θαυματουργής εικόνας ήταν Αθηνιώτισσα.
Την εικόνα της Παναγίας Σουμελά αγιογράφησε ο Ευαγγελιστής Λουκάς.
Μετά τον θάνατό του τη μετέφερε στην Αθήνα ο μαθητής του Ανανίας και
τοποθετήθηκε σε περικαλλή ναό της Θεοτόκου. Έτσι αρχικά ονομάστηκε ως
Παναγία η Αθηνιώτισσα.
Στο τέλος του 4ου αιώνα (380-386 μ.Χ.), σύμφωνα με την παράδοση, η
Παναγία η Αθηνιώτισσα εμφανίστηκε ως όραμα στους μοναχούς Σωφρόνιο και
Βαρνάβα, στη Αθήνα, και τους κάλεσε στην εκκλησία.
Εκεί είδαν την εικόνα να σηκώνεται από το προσκυνητάρι, να βγαίνει
από το παράθυρο και να πετάει προς τα ουράνια. Συγχρόνως, άκουσαν την
Θεοτόκο να λέει: «Πηγαίνω στην Ανατολή. Προπορεύομαι στο όρος Μελά.
Ακολουθήστε με...».
Οι μοναχοί την ακολούθησαν και στο όρος Μελά, στον Πόντο, όπου
στάθηκε, κτίστηκε μεγάλος Ναός και Μονή. Έτσι η εικόνα πήρε την ονομασία
Σουμελά από τη φράση «στου Μελά».
Το 1922, μετά την Μικρασιατική καταστροφή, μοναχοί έθαψαν την εικόνα, μαζί με άλλα κειμήλια.
Με την ανταλλαγή, τα ιερά κειμήλια παραχωρήθηκαν και το 1931 τα
ξέθαψε και τα έφερε στην Ελλάδα, ο Αμβρόσιος ο Σουμελιώτης. Η εικόνα
επανήλθε στην Αθήνα και παρέμεινε στο Μουσείο έως το 1951. Τότε, το
Σωματείο «Παναγία Σουμελά» Θεσσαλονίκης πρότεινε το κτίσιμο ναού στις
πλαγιές του Βερμίου, στην Καστανιά Βέροιας.
Μικρόκαστρο Κοζάνης - Καβάλα παν στην εκκλησιά
Ιδιαίτερος είναι ο εορτασμός του Δεκαπενταύγουστου στο ιστορικό
μοναστήρι της Παναγίας στο Μικρόκαστρο, του δήμου Βοΐου- Κοζάνης.
Κάθε χρόνο χιλιάδες πιστοί προσκυνούν την εικόνα της Παναγίας, που
χρονολογείται από το 1603, ενώ εντύπωση προκαλεί η αναβίωση του εθίμου
των προσκυνητών καβαλάρηδων από τη Σιάτιστα.
Το έθιμο των καβαλάρηδων προσκυνητών έρχεται από την τουρκοκρατία,
όταν αποτελούσε ευκαιρία για τους σκλαβωμένους να δείξουν τη λεβεντιά
και τον πόθο τους για λευτεριά.
Πάρος - Η Παναγία με τις 100 πόρτες
Ο ναός της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής βρίσκεται στην Παροικιά, της
Πάρου. Για το ναό υπάρχουν δύο ονομασίες: «Καταπολιανή» και
«Εκατονταπυλιανή».
Σύμφωνα με την παράδοση, η Κατοπολιανή έχει ενενήντα εννέα φανερές
πόρτες, ενώ η εκατοστή είναι κλειστή και δεν φαίνεται. Η πόρτα αυτή θα
φανεί και θα ανοίξει, όταν οι Έλληνες πάρουν την Πόλη.
Πολλές παραδόσεις αναφέρονται στην ίδρυση της Εκατονταπυλιανής. Η
πρώτη πληροφορεί ότι, όταν η Αγία Ελένη μητέρα πήγαινε στην Παλαιστίνη
για να βρει τον Τίμιο Σταυρό, έφτασε στην Πάρο και προσευχήθηκε σ' έναν
μικρό ναό που βρίσκονταν στη θέση της Εκατονταπυλιανής. Κατά την
προσευχή της έκανε τάμα ότι αν βρει τον Τίμιο Σταυρό, θα χτίσει στη θέση
αυτή έναν μεγάλο ναό. Η προσευχή της εισακούστηκε. Βρήκε τον Τίμιο
Σταυρό και, πραγματοποιώντας το τάμα της, ανήγειρε τον μεγαλόπρεπο ναό
της Εκατονταπυλιανής. Μία δεύτερη παράδοση αναφέρει ότι το τάμα της
Αγίας Ελένης ολοκλήρωσε ο γιος της Άγιος Κωνσταντίνος, αυτοκράτορας του
Βυζαντίου, καθώς η ίδια δεν πρόλαβε.
Κεφαλονιά - Τα φιδάκια της Παναγιάς
Στη νότια Κεφαλονιά, κοντά στο χωριό Μαρκόπουλο, βρίσκεται ο ναός της
Κοιμήσεως. Εκεί από τη γιορτή της Μεταμορφώσεως του Σωτήρα (6
Αυγούστου) εμφανίζονται μέσα κι έξω από τον ναό μικρά φίδια. Είναι τα
λεγόμενα «φίδια της Παναγίας».
Στη θέση αυτή, λέει η παράδοση, υπήρχε ένα παλιό μοναστήρι της
Παναγιάς, μεγάλο και πλούσιο. Όταν το μοναστήρι δέχτηκε επίθεση από
πειρατές οι καλόγριες για να μην πέσουν στα χέρια τους παρακάλεσαν την
Παναγία να τις κάνει πουλιά, ή φίδια.
Έτσι, σαν φίδια, ιερά πλέον, γυρίζουν κάθε χρόνο στις αρχές του
Αυγούστου και όσο περνούν οι μέρες πληθαίνουν. Την παραμονή της
Κοιμήσεως «πλημμυρίζουν» τον ναό.
Σύμφωνα με την παράδοση αν κάποια χρονιά τα φίδια δεν παρουσιασθούν,
είναι κακό σημάδι. Αυτό συνέβη το 1940 και το 1953, όταν το νησί
δοκιμάσθηκε από τους σεισμούς.
Λέσβος- Παναγία Αγιασώτισσα
Στην ενδοχώρα της Λέσβου, στην Αγιάσο, ο Δεκαπενταύγουστος αποτελεί
μία ξεχωριστή εμπειρία για όλους. Η ομώνυμη εικόνα είναι έργο του
ευαγγελιστή Λουκά, πλασμένη με κερί και μαστίχα.
Πολλοί από τους προσκυνητές, με αφετηρία την πόλη της Μυτιλήνης,
περπατούν 25 χιλιόμετρα για να φθάσουν στον αυλόγυρο της εκκλησίας, όπου
διανυκτερεύουν. Την ημέρα της γιορτής της Παναγίας, ύστερα από τη
λειτουργία, γίνεται η περιφορά της εικόνας γύρω από τον ναό, ενώ οι
εορταστικές εκδηλώσεις φθάνουν στο αποκορύφωμά τους με τις μουσικές και
χορευτικές εκδηλώσεις στην πλατεία του χωριού.
Κάρπαθος - Η Παναγία της Ολύμπου
Διαφορετικός είναι ο εορτασμός στην Όλυμπο της Καρπάθου. Οι
λειτουργίες είναι βαθιά συνδεδεμένες με το πένθος που χαρακτηρίζει τη
μέρα του Δεκαπενταύγουστου και το αποκορύφωμα του παραδοσιακού εορτασμού
είναι ο χορός που γίνεται στη μικρή πλατεία, μπρος στην εκκλησιά της
Παναγίας, με τους οργανοπαίκτες να παίζουν τον Κάτω Χορό. Ο χορός, αργός
και πάντα με σταθερό βήμα και κατανυκτική διάθεση, κρατά για ώρες.
Αμοργός - Η Χοζοβιώτισσα
Στην Αμοργό, πάνω σε έναν γκρεμό 300 μέτρων δεσπόζει το ιστορικό
μοναστήρι της Παναγίας Χοζοβιώτισσας που τιμάται στις 15 Αυγούστου.
Κτίστηκε το 1088 μΧ από τον βυζαντινό αυτοκράτορα Αλέξιο Α' Κομνηνό,
σύμφωνα με επιγραφή της Ι. Μονής.
Για τον τρόπο άφιξης της εικόνας στην Αμοργό υπάρχουν δύο παραδόσεις:
Η πρώτη λέει ότι η εικόνα βρέθηκε μέσα σε μία βάρκα εκεί ακριβώς που
είναι κτισμένο το σημερινό μοναστήρι. Λέγεται ότι την εικόνα τοποθέτησε
μία ευσεβής κυρία μέσα σε βάρκα από την πόλη Χόζοβα της Παλαιστίνης και
την άφησε να ταξιδέψει μόνη της στη θάλασσα, για να γλιτώσει από τα
χέρια των εικονομάχων.
Η δεύτερη εκδοχή λέει ότι τη θαυματουργή εικόνα έφεραν στην Αμοργό
μοναχοί από το μοναστήρι του Χοτζεβά της Παλαιστίνης, που βρίσκεται
κοντά στην Ιεριχώ, οι οποίοι έφυγαν λόγω των διωγμών από τους
εικονομάχους.
Περνώντας από την Κύπρο οι μοναχοί έπεσαν πάνω σε ληστές που
βεβήλωσαν, έκοψαν στα δύο και έριξαν στη θάλασσα την εικόνα. Τα δύο
τεμάχια ήρθαν με θαυματουργό τρόπο κάτω από το βράχο της Αμοργού κι
ενώθηκαν μόνα τους χωρίς να διακρίνεται τίποτε από την τομή.
Αλλοι λένε ότι συγκολλήθηκαν από τους μοναχούς που συνέχισαν το
ταξίδι τους, έφτασαν στην Αμοργό και έκτισαν το μοναστήρι στον τόπο που
τους υπέδειξε η Παναγία. Μάρτυρας για τον τόπο αυτό ήταν η σμίλη, που
για αιώνες βρισκόταν σφηνωμένη στο βράχο και έπεσε το 1952.
Nίσυρος - Παναγία Σπηλιανή
Ένας από τους πιο πολυήμερους και ξεχωριστούς εορτασμούς της Παναγιάς
πραγματοποιείται στο νησί της Νισύρου. Εδώ γιορτάζεται το Nιάμερο της
Παναγίας, που ξεκινά στις 6 Αυγούστου, γιορτή της Μεταμορφώσεως του
Σωτήρος. Το έθιμο είναι αφιερωμένο στη γυναίκα, καθώς οι μαυροντυμένες
Eννιαμερίτισσες (γυναίκες ταγμένες στην Παναγία) αναλαμβάνουν
πρωταγωνιστικό ρόλο στη λατρευτική δράση. Εγκαθίστανται στο χώρο του
μοναστηριού της Παναγίας της Σπηλιανής που βρίσκεται μέσα στο κάστρο των
Ιπποτών, προσκυνούν και καθαρίζουν τον χώρο και τα ιερά σκεύη.
Στην πραγματικότητα, διεξάγονται δύο παράλληλες λατρευτικές
τελετουργίες, η επίσημη εκκλησιαστική από τους ιερείς και η ανεπίσημη με
ιέρειες τις Eννιαμερίτισσες, που ακολουθούν αυστηρή νηστεία, κάνουν 300
μετάνοιες κάθε εικοσιτετράωρο και ψάλλουν. Την ημέρα του
Δεκαπενταύγουστου, με τη λήξη της λειτουργίας, οι ιερείς λιτανεύουν την
εικόνα της Παναγίας ως το χωριό για να ευλογήσει το πανηγύρι. Οι
Eννιαμερίτισσες, από την άλλη πλευρά, κρατούν τους δίσκους με τα κόλλυβα
και προπορεύονται, ανοίγοντας τον δρόμο για την ιερή εικόνα. Το γλέντι
ξεκινά τη στιγμή που η εικόνα φτάνει στο χωριό, με τον τοπικό χορό της
«κούπας», τραγούδια και άφθονο κρασί, ενώ οι Εννιαμερίτισσες
αποσύρονται.
Σκιάθος - Η Βαγγελίστρα των Σποράδων
Πνιγμένη μέσα στο πράσινο, στον μυχό του ρέματος του Λεχουνιού και
πλάι στις πηγές του, την τοποθεσία Αγαλιανού, κάτω από την ψηλότερη
κορυφή της Σκιάθου, την Καραφλυτζανάκα, είναι κτισμένη η Ιερά Κοινοβιακή
Μονή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, το Μοναστήρι της Ευαγγελίστριας ή
της Βαγγελίστρας, όπως το λένε οι Σκιαθίτες. Η ανοικοδόμηση της Μονής
άρχισε το 1794 από μία μικρή ομάδα μοναχών του κινήματος των
«Κολλυβάδων», που αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν από το Άγιο Όρος, λόγω του
αναβρασμού που υπήρχε τότε με αφορμή την ημέρα κατά την οποία έπρεπε να
τελούνται κανονικά τα μνημόσυνα, το Σάββατο δηλαδή αντί της Κυριακής
και βασικό σύνθημα την επιστροφή στην αρχαία παράδοση της Εκκλησίας.
Χιλιάδες προσκυνητών συρρέουν τον δεκαπενταύγουστο, όπου την παραμονή
το βράδυ γίνεται η έξοδος του επιταφίου της Παναγίας, μέσα σε
ατμόσφαιρα μοναδικής κατάνυξης, υπό την συγκινητική μελωδία των εγκωμίων
της Θεοτόκου που ψάλλουν όλοι μαζί οι Σκιαθίτες. Ένα έθιμο που
συναντάται σε λίγα μέρη της Ελλάδος.
Το Μοναστήρι γιορτάζει δύο φορές τον χρόνο, στις 25 Μαρτίου και στις 15 Αυγούστου.
Πάτμος - Ο επιτάφιος της Παναγίας
Στο νησί της Αποκάλυψης, την Πάτμο, οι μοναχοί τηρούν το έθιμο του
επιταφίου της Παναγίας, έθιμο με βυζαντινές καταβολές. Ο χρυσοποίκιλτος
επιτάφιος της Παναγίας περιφέρεται στα σοκάκια του νησιού σε μεγαλοπρεπή
πομπή, ενώ οι καμπάνες του μοναστηριού και των άλλων εκκλησιών ηχούν
ασταμάτητα.
Κουφονήσια - Με τα καΐκια στην Παναγιά
Τον Δεκαπενταύγουστο γιορτάζει η Παναγία στο Κάτω Κουφονήσι. Μετά τη
λειτουργία προσφέρεται φαγητό από τους κατοίκους και κατόπιν εκείνοι
μεταφέρονται με τα καΐκια τα οποία κάνουν αγώνες για το ποιος θα περάσει
τον άλλο στο Πάνω Κουφονήσι.
Ανδρος - Παναγία Φανερωμένη
Το Κάστρο Φανερωμένης είναι από τα πιο χαρακτηριστικά σημεία στην
περιοχή του Κορθίου, σε ύψωμα κοντά στο χωριό Κοχυλού. Τον
Δεκαπενταύγουστο γίνεται εδώ μεγάλο πανηγύρι στην Παναγία τη Φανερωμένη,
που βρίσκεται μέσα στο Κάστρο.
Ρόδος - Παναγία Κρεμαστή
Και στο νησί της Ρόδου η λατρεία, οι παραδόσεις και οι θρύλοι που
συνοδεύουν την Παναγία προκαλούν το ενδιαφέρον και το θαυμασμό μας.
Αναμφισβήτητα το πιο παραδοσιακό πανηγύρι της Παναγίας στο νησί της
Ρόδου, είναι το πανηγύρι της Κρεμαστής.
Πυργί Χίου - Θρησκευτική κατάνυξη και γλέντι
Στο Πυργί υπάρχουν 50 εκκλησίες. Το Δεκαπενταύγουστο, γίνεται το
τοπικό πανηγύρι που ξεκινά με τις θρησκευτικές εκδηλώσεις στην εκκλησία
της Παναγιάς και ολοκληρώνεται στην πλατεία, όπου χορεύεται ο
«Πυργούσικος», χορός γρήγορος και χαρούμενος.
Θάσος - Το τραπέζι της Παναγίας
Πατάτες, ρύζι, μοσχάρι και στιφάδο περιλαμβάνει το γεύμα που
παρατίθεται στο μεγάλο τραπέζι που συμμετέχουν όλοι οι πιστοί που έχουν
συρρεύσει στον Ιερό Ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου, στην Παναγία της
Θάσου, στο χωριό που πήρε το όνομά του από τη Θεοτόκο. Μετά τη λιτάνευση
της εικόνας, που συνοδεύεται από πολυμελή μπάντα, όλοι μαζεύονται στο
προαύλιο της εκκλησίας, με σκοπό να φουντώσει το γλέντι, με χορούς από
όλη την Ελλάδα, μεζέδες και κρασί.
Ζαγοροχώρια - Ηπειρώτικα πανηγύρια για να τιμήσουν την Παναγιά
Ξακουστά σε ολόκληρη την Ελλάδα είναι τα πανηγύρια της Παναγίας που
γίνονται τον Δεκαπενταύγουστο στα Ζαγοροχώρια. Σε χωριά όπως η Βίτσα και
το Τσεπέλοβο, οι εκδηλώσεις στη μνήμη της Κοίμησης της Θεοτόκου είναι
τριήμερες και προσφέρουν την ευκαιρία για ατελείωτο γλέντι με
παραδοσιακούς ηπειρώτικους χορούς. Κι ενώ οι δύο πρώτες ημέρες το γλέντι
είναι ανοιχτό για όλους, την τρίτη και τελευταία ημέρα της χαράς και
του κεφιού, τον πρώτο λόγο έχουν οι ντόπιοι, με τοπικούς σκοπούς και
ηπειρώτικους χορούς..ΑΜΠΕ
