Σαν
σήμερα, στις 11 Ιουλίου 1913, σκοτώθηκε στη μάχη προ του υψώματος 1378 που
βρίσκεται στις νότιες υπώρειες των Ρίλα-Πλάνινα, ο Έφεδρος Ανθυπολοχαγός
Νικόλαος Γκρίτζαλης που είχε γεννηθεί στο χωριό Ψάρι της Άνω Μεσσηνίας.
Έλαβε
μέρος στους Βαλκανικούς πολέμους και παρασημοφορήθηκε για την ανδρεία του.
Η μάχη του υψ. 1378 ήταν αναντίρρητα η σκληρότερη και αιματηρότερη από όλες τις μάχες από όσες συνήψε ο Ελληνικός Στρατός κατά τους δυο Βαλκανικούς πολέμους. Κατά παράδοξη επιταγή της Μοίρας, στην τελευταία αυτή μάχη του πολέμου βρέθηκαν αντιμέτωπα αφ' ενός μεν το 1/38 Σύνταγμα Ευζώνων του Συνταγματάρχου Παπαδοπούλου Δ. αποτελούμενο από το 9ο Τάγμα Ευζώνων (Διοικητής Ταγματάρχης Βελισσαρίου Ι.), το 8ο Τάγμα Ευζώνων (Διοικητής Ταγματάρχης Βασιλούνης), και το Τάγμα Κρητών (Διοικητής Ταγματάρχης Κολοκοτρώνης Γ.), ήτοι το ηρωικότερο τμήμα του Ελληνικού Στρατού, και το Σύνταγμα της Βασιλικής Φρουράς της Βουλγαρίας, το οποίο ήτο το εκλεκτότερο Σύνταγμα του Βουλγαρικού Στρατού. 'Ήσαν σχεδόν όλοι μεγαλόσωμοι άνδρες και πολέμησαν μετ' εξαιρετικού πείσματος και ανδρείας κατά τον πεισματώδη εκείνο διήμερο αγώνα.
Το ηρωικό Σύνταγμα τρείς φορές κυρίευσε το ύψωμα 1378 και τρείς φορές εκτοπίσθηκε απ' αυτό. 'Ήδη από τις 12 και 13 Ιουλίου έχουν φονευθεί επικεφαλής των Ταγμάτων τους ο Διοικητής του Τάγματος Κρητών Ταγματάρχης Κολοκοτρώνης Γ. και ο θρυλικός Διοικητής του 9ου Τάγματος Ευζώνων Ταγματάρχης Βελισσαρίου Ι. Γρήγορα τους ακολουθεί και ο νέος Διοικητής του 9ου Τ. Ευζώνων Λοχαγός Μανωλίδης.
Η πρωία της 15 Ιουλίου 1913 ευρίσκει το Σύνταγμα κυρίαρχο του υψώματος. Οι Βούλγαροι διακόπτουν τις επιθέσεις τους γιατί οι απώλειες τους είναι τρομακτικές. Μεταξύ αυτών και ο Διοικητής του Συντάγματος της Φρουράς. Οι κλιτύες και οι χαράδρες ήσαν καλυμμένες από πτώματα Ελλήνων και Βουλγάρων ανάμικτα. Ο αγώνας υπήρξε τόσο λυσσώδης και εκ του συστάδην, ώστε πολλοί εκ των πεσόντων εκατέρωθεν έφεραν τραύματα δια λόγχης, αρκετοί δε Βούλγαροι είχαν κτυπηθεί δια λίθων των οποίων έκαναν χρήση οι Εύζωνοι, όταν εξαντλήθηκαν τα πυρομαχικά τους.
Η μάχη του υψ. 1378 ήταν αναντίρρητα η σκληρότερη και αιματηρότερη από όλες τις μάχες από όσες συνήψε ο Ελληνικός Στρατός κατά τους δυο Βαλκανικούς πολέμους. Κατά παράδοξη επιταγή της Μοίρας, στην τελευταία αυτή μάχη του πολέμου βρέθηκαν αντιμέτωπα αφ' ενός μεν το 1/38 Σύνταγμα Ευζώνων του Συνταγματάρχου Παπαδοπούλου Δ. αποτελούμενο από το 9ο Τάγμα Ευζώνων (Διοικητής Ταγματάρχης Βελισσαρίου Ι.), το 8ο Τάγμα Ευζώνων (Διοικητής Ταγματάρχης Βασιλούνης), και το Τάγμα Κρητών (Διοικητής Ταγματάρχης Κολοκοτρώνης Γ.), ήτοι το ηρωικότερο τμήμα του Ελληνικού Στρατού, και το Σύνταγμα της Βασιλικής Φρουράς της Βουλγαρίας, το οποίο ήτο το εκλεκτότερο Σύνταγμα του Βουλγαρικού Στρατού. 'Ήσαν σχεδόν όλοι μεγαλόσωμοι άνδρες και πολέμησαν μετ' εξαιρετικού πείσματος και ανδρείας κατά τον πεισματώδη εκείνο διήμερο αγώνα.
Το ηρωικό Σύνταγμα τρείς φορές κυρίευσε το ύψωμα 1378 και τρείς φορές εκτοπίσθηκε απ' αυτό. 'Ήδη από τις 12 και 13 Ιουλίου έχουν φονευθεί επικεφαλής των Ταγμάτων τους ο Διοικητής του Τάγματος Κρητών Ταγματάρχης Κολοκοτρώνης Γ. και ο θρυλικός Διοικητής του 9ου Τάγματος Ευζώνων Ταγματάρχης Βελισσαρίου Ι. Γρήγορα τους ακολουθεί και ο νέος Διοικητής του 9ου Τ. Ευζώνων Λοχαγός Μανωλίδης.
Η πρωία της 15 Ιουλίου 1913 ευρίσκει το Σύνταγμα κυρίαρχο του υψώματος. Οι Βούλγαροι διακόπτουν τις επιθέσεις τους γιατί οι απώλειες τους είναι τρομακτικές. Μεταξύ αυτών και ο Διοικητής του Συντάγματος της Φρουράς. Οι κλιτύες και οι χαράδρες ήσαν καλυμμένες από πτώματα Ελλήνων και Βουλγάρων ανάμικτα. Ο αγώνας υπήρξε τόσο λυσσώδης και εκ του συστάδην, ώστε πολλοί εκ των πεσόντων εκατέρωθεν έφεραν τραύματα δια λόγχης, αρκετοί δε Βούλγαροι είχαν κτυπηθεί δια λίθων των οποίων έκαναν χρήση οι Εύζωνοι, όταν εξαντλήθηκαν τα πυρομαχικά τους.
Η
μάχη του υψ.1378 είναι πραγματική εποποιία. Το θρυλικό 1/38 των Ευζώνων τερμάτισε
στα παλαιά βουλγαρικά σύνορα την ένδοξη πολεμική σταδιοδρομία του με πραγματικό
ολοκαύτωμα. Εκ των αξιωματικών του Συντάγματος παρέμειναν όρθιοι μόνο ο
Διοικητής του Συντάγματος, ένας Λοχαγός, ένας Υπολοχαγός και τρείς
Ανθυπολοχαγοί. Οι συνολικές απώλειες του Συντάγματος στο υψ.1378 ανήλθαν σε 859
άνδρες. Εκ του 9ου Τάγματος Ευζώνων επέζησαν ένας Υπολοχαγός και 79 Εύζωνοι.
Ο Βουφραδιώτης
