Πολιτισμός, «το βαρύ πυροβολικό» της Ελλάδας σε «αφλογιστία».

Του Λάμπρου Τζούμη*

 Υποστρατήγου ε.α.

Στην πρόσφατη επίσκεψή του στη χώρα μας ο πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα, εκφώνησε μια ομιλία, που χαρακτηρίστηκε ύμνος στη Δημοκρατία. 

Σ΄ αυτή συμπεριέλαβε όλες εκείνες τις ιστορικές στιγμές που υπάρχουν στο μυαλό κάθε καλλιεργημένου πολίτη στον πλανήτη για τη συμβολή της Αρχαίας Ελλάδας στο δυτικό κόσμο. «Το πνεύμα των Ελλήνων διαμόρφωσε τον κόσμο», έγραψε ο Αμερικανός Πρόεδρος, στο βιβλίο επισκεπτών του Προεδρικού Μεγάρου. Οι αναφορές του στον Ελύτη και στον επιτάφιο του Περικλέους μας γέμισαν περηφάνια και υπενθύμισαν σε όλο τον κόσμο ότι η Ελλάδα είναι ένα μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Πέρα από τη γεωστρατηγική και γεωπολιτική σημασία της  χώρας μας, την τεράστια αξία σε ορυκτό πλούτο που κρύβει ο υποθαλάσσιος χώρος της, υπάρχει και ένας άλλος ανεκτίμητος πλούτος που δεν κατορθώσαμε να αξιοποιήσουμε. Είναι ο πολιτισμός το «βαρύ πυροβολικό» της πατρίδας μας που τελεί σε «αφλογιστία». Ο όρος πολιτισμός στην ετυ­μολογική του σημασία, σύμφωνα με τον καθηγητή κ. Χρ. Γιανναρά δηλώνει το προϊόν της πό­λης, το αποτέλεσμα και τις επιπτώσεις πού έχει ό πολιτικός βίος. Στην πρόσφατη ομιλία του στην Αθήνα ο πρόεδρος των ΗΠΑ, έκανε ειδική αναφορά στη συμμετοχή του πολίτη, λέγοντας : «Ο πιο σημαντικός τίτλος στη Δημοκρατία δεν είναι του πρωθυπουργού ή του προέδρου, αλλά αυτός του πολίτη». Στη λεγόμενη κλα­σική περίοδο της αρχαίας Ελλάδας είχε σαφώς διευκρι­νιστεί ή διαφορά της «πόλεως» από κάθε άλλο πολυάριθμο οικισμό. «Πόλις» δεν ήταν ποσοτικά μεγάλος οι­κισμός, αλλά ένας συγκεκριμένος τρόπος συγκρότησης του συλλογικού τρόπου ζωής. Αυτός ό τρόπος διαφοροποιούσε τους Έλληνες από τους «βαρβάρους». Η λέξη «βάρβαρος» δεν είχε υποτι­μητική σημασία, δεν εντόπιζε θεσμική ή τεχνολογική «υπανάπτυξη», απλά προσδιόριζε λαούς που δεν γνώριζαν τον τρόπο λειτουργίας του πολιτικού βίου. Προεκτείνοντας την αρχαία διπολική διάκριση «Έλλην-Βάρβαρος», οι Ευρωπαίοι εφάρμοσαν τη διάκριση μεταξύ «πο­λιτισμένων» και «αγρίων». Οι αρχαίοι Έλληνες αποτελούσαν ενιαία πολιτιστική ενότητα, χωρίς να κατορθώσουν να συναπαρτίσουν και ενιαία κρατική. Εάν εξετάσουμε τα στοιχεία της ελληνικής εθνότητας, θα διαπιστώσουμε πώς μέχρι σήμερα, αν και υφίσταται ελληνική κρατική ενότητα, τα σύνορα του ελληνικού έθνους επεκτείνονται πέρα από τα σύνορα του κράτους. Η εθνική υπόσταση των Ελλήνων στηριζόταν στην πολιτιστική τους ενότητα, ή όποια ήταν ευρύτερη της πολιτικής.

Ελάχιστες φορές μέσα στην ιστορία, η εθνική ταυτότητα ενός λαού συνιστά και πρόταση πολιτισμού με ευρύτερη ή και πανανθρώπινη εμβέλεια. Στις περιπτώσεις αυτές ή γλώσσα, ή θρησκεία, οι θε­σμοί, ή τέχνη του συγκεκριμένου λαού, κομίζουν ένα νόημα του ανθρώπινου βίου πού ενδιαφέρει και άλλους λαούς. Αν κάποτε ή ελληνική γλώσσα έγινε κοινή στο χώρο της τότε γνωστής «οικουμένης» ή αν ακόμα σήμερα ό Πλάτων, ό Αριστοτέλης, οι βυζαντινές εικόνες βρίσκονται σε πρώτη ζήτηση στα βιβλιοπωλεία της Νέας Υόρκης ή του Τόκυο, του Περού ή της Σιγκαπούρης, το γεγονός δεν οφείλεται σε κάποια πανανθρώπινη συμπάθεια για την εθνική ταυτό­τητα των Ελλήνων. Ενδιέφερε και ενδιαφέρει ο ελληνικός τρόπος θεώρησης του κόσμου, ή πρόταση πολιτισμού πού κόμιζαν οι Έλληνες, αυτό που ονομάζουμε ελληνική σοφία. Η Ελλάδα, αποτελεί διαχρονικά πόλο έλξης επισκεπτών από όλο τον κόσμο. Ο πολιτισμικός πλούτος της, μαγνητίζει εκατομμύρια ανθρώπους από ολόκληρο τον πλανήτη, που επιθυμούν να την επισκεφθούν.  Το γεγονός αυτό, έχει συντελέσει στην ανάδειξη της χώρας μας σε έναν από τους συχνότερους και σπουδαιότερους τουριστικούς προορισμούς. Τα εκατομμύρια των επισκεπτών πού φθάνουν κάθε χρόνο στην Ελλάδα για να ξεναγηθούν στα μνημεία και μουσεία της κλασικής αρχαιότητας, είναι φορείς εντυπώσεων, αξιολογικών κρίσεων για τη σημασία της ελληνικότητας και ενισχύουν τη δυνατότητα διείσδυσης σε πολιτιστικό επίπεδο σε άλλες χώρες.

Δυστυχώς όμως, η Ελλάδα μέχρι σήμερα, δεν κατάφερε να εξάγει τον ανεκτίμητο αυτό πολιτισμό της και να λάβει προστιθέμενη αξία από το αρχαίο κλασσικό πνεύμα.  Το 2004 με τη διοργάνωση των Ολυμπιακών αγώνων στην Αθήνα που χαρακτηρίσθηκε από χαβιάρι και θεάματα, γεύματα και δεξιώσεις, μίζες και κοκτέιλ πάρτι για φίλους από εταιρείες πολυεθνικών, δόθηκε η χαριστική βολή για τη χρεοκοπία της χώρας, αλλά ταυτόχρονα χάθηκε μια σημαντική ευκαιρία για την πολιτιστική ανάπτυξή της Ελλάδας. Χρήματα που κατασπαταλήθηκαν, θα έπρεπε να είχαν διατεθεί για δημιουργία πανεπιστημίων, ερευνητικών κέντρων, φιλοξενία διεθνών συνεδρίων, συμπόσια αρχαίων ελληνικών γραμμάτων και η πανανθρώπινη σκέψη των αρχαίων Ελλήνων να διαχέεται σε όλο τον κόσμο. Αντί αυτού όμως έχουμε αποφάσεις ακόμα και στις μέρες μας κυβερνώντων για κατάργηση των αρχαίων Ελληνικών, τη στιγμή που η ελληνική γλώσσα είναι από τις απειροελάχιστες γλώσσες του κόσμου που μετρά μια παράδοση περίπου τριών χιλιετιών με συνεχή πορεία τόσο στον προφορικό όσο και στον γραπτό λόγο. Η σύγχρονη ελληνική διανόηση με δύο νομπελίστες ποιητές θα έπρεπε να είναι σήμα κατατεθέν της πατρίδας μας που απαξιώθηκε και έχασε την υπερηφάνεια της τα τελευταία χρόνια, εκλιπαρώντας τους δανειστές. Η πολιτιστική διπλωματία που ασκείται μέσω τηλεοπτικών προγραμμάτων από πολλές χώρες, αποτελεί την «αιχμή του δόρατος» γι΄ αυτές,  με σκοπό τη διάδοση της γλώσσας, της κουλτούρας και του πολιτισμού τους. Όπως είναι γνωστό με απόφαση της τουρκικής κυβέρνησης, τα τουρκικά σίριαλ διανέμονται σε πολλές χώρες σε κάποιες περιπτώσεις ακόμα και δωρεάν, με την προϋπόθεση να μην γίνει μεταγλώττιση. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να αυξάνουν το ενδιαφέρον των λαών για την τουρκική γλώσσα και τον τουρκικό πολιτισμό και να δημιουργούν ένα νέο «πολιτιστικό αναθεωρητισμό» με στόχο την επαναδιεκδίκηση του οθωμανικού παρελθόντος της Τουρκίας.

Στο παρελθόν, ταινίες της έβδομης τέχνης που γυρίστηκαν στην Ελλάδα ή είχαν θέματα τον ελληνικό τρόπο ζωής, απογείωσαν τον τουρισμό και τις εξαγωγές σε αριθμό διαφόρων προϊόντων (ούζο, ρετσίνα, κ.λπ). Σήμερα η Ευρώπη και ο κόσμος γενικότερα κατακλύζεται καθημερινά με εικόνες από τη χώρα μας με «μπαχαλάκηδες» που σπάνε και καταστρέφουν, με πανεπιστήμια που καίγονται και μια Ελλάδα να περνάει μία από τις πιο δύσκολες περιόδους της χιλιόχρονης ιστορίας της. Ο πολιτισμός συγκαταλέγεται μέσα στους συντελεστές ισχύος ενός κράτους και η χώρα μας που διαθέτει το τεράστιο αυτό συγκριτικό πλεονέκτημα επιβάλλεται να το αξιοποιήσει και να το προβάλλει, αλλάζοντας τελείως την εικόνα που έχουν στο μυαλό τους οι άλλες χώρες για αυτήν αλλά και να επωφεληθεί οικονομικά στη σημερινή δύσκολη εποχή. Για μεγάλο μέρος του κόσμου, η Ελλάδα σημαίνει περισσότερα πράγματα από ήλιο και θάλασσα, από διακοπές στη Μύκονο και συρτάκι, αρκεί να το πιστέψουμε και μείς οι ίδιοι.

* Οι θέσεις που εκφράζονται στο κείμενο είναι απολύτως προσωπικές.