«Προσφυγικό – Μεταναστευτικό» : Συμπεράσματα από τη μέχρι σήμερα συμφωνία Ε.Ε. - Τουρκίας και προτάσεις για μια βιώσιμη λύση.

Του Λάμπρου Τζούμη*

Αντιστρατήγου ε.α.

Πριν μια εβδομάδα περίπου η Κομισιόν έδωσε στη δημοσιότητα έκθεση σχετικά με την πρόοδο των ενταξιακών διαπραγματεύσεων της Τουρκίας. Με αυτή κατακεραυνώνει την Άγκυρα για οπισθοδρόμηση και της επιρρίπτει ευθύνες για παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των βασικών αρχών του κράτους δικαίου. Κανείς βέβαια δεν περίμενε κάτι διαφορετικό μετά την κριτική που είχε ασκηθεί από ευρωπαίους αξιωματούχους, στον απόηχο της αυταρχικής πολιτικής που ακολουθεί η Τουρκία μετά την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου. Στην έκθεση ο Ερντογάν απάντησε με ανατολίτικο «τσαμπουκά» και εκτόξευσε απειλές ότι αν δεν προχωρήσουν τα θέματα που καθορίζονται στη συμφωνία Ε.Ε. - Τουρκίας που τέθηκε σε εφαρμογή το Μάρτιο του τρέχοντος έτους, τότε η Τουρκία δεν θα δείξει καλή διάθεση στη συγκράτηση των προσφυγικών ροών. Η εν λόγω συμφωνία, υπεγράφη με την ελπίδα ότι θα μειωθούν οι παράτυπες διελεύσεις από τις τουρκικές ακτές και περιλαμβάνει οικονομική βοήθεια προς την Τουρκία, την υπόσχεση για επιτάχυνση των διαδικασιών για άρση των ταξιδιωτικών περιορισμών (viza) για τους Τούρκους πολίτες στην ζώνη Σένγκεν, καθώς και την επιτάχυνση στις ενταξιακές διαπραγματεύσεις της Τουρκίας στην Ε.Ε. Λίγες μέρες μετά οι απειλές αυτές έγιναν πράξη. Την τελευταία εβδομάδα 698 οικονομικοί μετανάστες κυρίως Αφρικανής προέλευσης παρά τις άσχημες καιρικές συνθήκες που επικρατούσαν στο Αιγαίο, έφτασαν στις ακτές της Μυτιλήνης. Σύμφωνα με όσα δήλωσαν διέμεναν σε κλειστούς καταυλισμούς στη βορειοδυτική Τουρκία, που τις τελευταίες μέρες «άνοιξαν» αφού εγκαταλείφθηκαν από τις τουρκικές αρχές. Οι περισσότεροι από αυτούς είναι παραβατικά στοιχεία με αποτέλεσμα στα κέντρα φιλοξενίας να υπάρχουν εντάσεις, βία, καταστροφές και κανείς δεν μπορεί πλέον να εγγυηθεί την ασφάλεια των προσφύγων με τις οικογένειές τους, αλλά και των κατοίκων των νησιών. Ο κ. Μουζάλας άρχισε να συνειδητοποιεί τη σοβαρότητα της κατάστασης  και μιλά πλέον δημόσια για δημιουργία κλειστών δομών φιλοξενίας. Είναι ώρα και υπόλοιπα στελέχη του κυβερνώντος κόμματος να αποδεσμευτούν από ιδεολογικές αγκυλώσεις σχετικά με το θέμα αυτό.

Τι έχει συμβεί όμως μέχρι σήμερα και ποια είναι τα αποτελέσματα της συμφωνίας Ε.Ε. - Τουρκίας που τέθηκε σε εφαρμογή από το Μάρτιο του τρέχοντός έτους; Μέχρι τον προηγούμενο μήνα είχαν δημοσιοποιηθεί τρεις εκθέσεις της Κομισιόν σχετικά με την υπόψη συμφωνία και έχει ενδιαφέρον να αναφερθούν κάποια από τα στοιχεία, καθώς και τα συμπεράσματα που εξάγονται μέσα από αυτές. Ο πρώτος από τους στόχους που ετέθησαν ήταν η αποθάρρυνση των παράνομων διελεύσεων. Σύμφωνα με τα στοιχεία από το Μάρτιο δηλ. την αρχή της συμφωνίας μέχρι τον Ιούνιο, οι αφίξεις στα νησιά μειωθήκαν σημαντικά. Από τα μέσα όμως Ιουνίου παρατηρείται ένα ανοδικό ρεύμα καθημερινά. Από 50 περίπου άτομα τον Ιούνιο ανήλθαν σε 110 το Σεπτέμβριο, Ένα σημαντικό στοιχείο που δεν αναφέρεται στις εκθέσεις είναι ότι  από την αρχή της συμφωνίας μέχρι σήμερα στα νησιά του Αιγαίου έχουν εγκλωβιστεί, πάνω από 16.000 νέοι μετανάστες, τη στιγμή που τα νησιά έχουν ικανότητα φιλοξενίας 7.000. Αυτοί οι δύο αριθμοί εξηγούν πάρα πολλά σχετικά με τις συνθήκες διαβίωσης, για τις οποίες στις εκθέσεις δεν αναφέρεται τίποτα. Ο δεύτερος κεντρικός  στόχος της συμφωνίας ήταν η γρήγορη διεκπεραίωση των αιτήσεων ασύλου είτε θετικά είτε αρνητικά για τον αιτούντα. Μόνο έτσι θα μπορούσε να λειτουργήσει ο μηχανισμός της μετεγκατάστασης στην Ευρώπη γι΄ αυτούς που δικαιούνταν και η  επιστροφή αντίστοιχα όσων δεν δικαιούνταν άσυλο στην Τουρκία.

Σύμφωνα με τα στοιχεία που αναφέρονται, από την αρχή της συμφωνίας μέχρι τον προηγούμενο μήνα, είχαν πραγματοποιηθεί 573 επιστροφές. Από αυτούς 53 είναι Σύριοι. Δεν δίνεται καμιά πληροφορία για τη διεκπεραίωση των αιτήσεων ασύλου, δηλ. πόσες αιτήσεις ασύλου υποβλήθηκαν, πόσες από αυτές κριθήκαν παραδεκτές, πόσες μη παραδεκτές και πόσες  εφέσεις έγιναν. Επτά μήνες μετά την υπογραφή της συμφωνίας, από τους 16.000 νέους εγκλωβισμένους στα νησιά έχουν επιστρέψει στην Τουρκία μόλις το 1/25 και δεν υπάρχουν πληροφορίες πόσες αιτήσεις ασύλου έχουν τελεσιδικήσει, ώστε να εφαρμοστεί ο μηχανισμός της μετεγκατάστασης. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, βασική αιτία για τις λίγες επιστροφές και μετεγκαταστάσεις είναι ο αργός ρυθμός στην διεκπεραίωση των αιτήσεων ασύλου και στη διεκπεραίωση των προσφυγών στη δευτεροβάθμια επιτροπή. Ποιος φταίει όμως γι΄ αυτό ; Στην έκθεση της  Επιτροπής αναφέρεται  ότι στα νησιά βρίσκονται 41 ειδικοί που έχουν αποσταλεί από χώρες της Ε.Ε. και θα έπρεπε να βρίσκονται 100. Δηλαδή, υπάρχει ένα πρόβλημα έλλειψης προσωπικού.  Υπάρχει όμως και ένας δεύτερος λόγος πιο ουσιαστικός: Το γεγονός ότι  η ελληνική υπηρεσία ασύλου, μαζί με τους ευρωπαίους συναδέλφους τους, κρίνουν ότι δεν πληρούνται οι προϋποθέσεις για προστασία των προσφύγων  στην Τουρκία. Για την κρίσιμη αυτή παράμετρο για την εφαρμογή της συμφωνίας η επιτροπή δεν λέει απολύτως τίποτε. Τα στοιχεία όμως είναι εντυπωσιακά: Παρά τις περί αντιθέτου διαβεβαιώσεις από τον περασμένο Μάρτιο μέχρι σήμερα, μόνο 6 αιτήσεις παράνομα εισερχομένων στην Ελλάδα κρίθηκαν μη παραδεκτές. Αυτό σημαίνει ότι  για τις άλλες αιτήσεις θα πρέπει να ακολουθηθεί η χρονοβόρα διαδικασία εξέτασης για τη χορήγηση  ασύλου. Το αποτέλεσμα είναι να εγκλωβίζονται συνεχώς νέοι μετανάστες στα νησιά, και να προωθούνται ελάχιστοι είτε προς την Ευρώπη είτε προς την Τουρκία.

Με βάση  αυτά τα δεδομένα, δύο είναι τα πιθανά σενάρια για το επόμενο διάστημα. Στο πρώτο από αυτά η ελληνική κυβέρνηση μπροστά στην αυξανόμενη πίεση στα νησιά θα αναγκαστεί να μετακινήσει μετανάστες στην ηπειρωτική χώρα. Αν συμβεί κάτι τέτοιο η  συμφωνία θα  κινδυνεύει άμεσα με κατάρρευση. Γνωρίζοντας ότι δεν θα παραμένουν πια εγκλωβισμένοι,  οι ροές των προσφύγων από τη Τουρκία θα αυξηθούν. Το παραπάνω σενάριο είναι απολύτως ρεαλιστικό. Το ερώτημα είναι πως μπορεί να αποφευχθεί. Είναι δυνατόν η συμφωνία Ευρώπης -Τουρκίας να καταστεί πραγματικά λειτουργική, αν τελικά δεν καταρρεύσει ; Η απάντηση είναι θετική στο βαθμό που επαληθευτούν ορισμένες  προϋποθέσεις: Η πρώτη από αυτές είναι να οργανωθεί άμεσα από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή η αποστολή ενός ικανού αριθμού ειδικών στη διεκπεραίωση των αιτήσεων ασύλου. Σε όσους γίνεται δεκτό το αίτημα προστασίας μπορούν να μεταφερθούν αρχικά στην ηπειρώτικη Ελλάδα και από εκεί μέσω του μηχανισμού μετεγκατάστασης στην Ευρώπη. Η δεύτερη προϋπόθεση έχει να κάνει με τις επιστροφές. Η απόφαση  που μπορεί να λάβει η υπηρεσία ασύλου σχετικά με έναν αιτούντα άσυλο αφορά το παραδεκτό ή μη μιας αίτησης. Όπως προαναφέρθηκε αν οι ελληνικές αρχές θεωρήσουν ότι η Τουρκία είναι ασφαλής χώρα τότε κρίνει την αίτηση μη παραδεκτή και ο παράνομα εισερχόμενος μετανάστης επιστρέφει στην Τουρκία. Εξ΄ άλλου το οικοδόμημα της συμφωνίας στηρίχθηκε στη βασική παραδοχή, ότι η Τουρκία είναι ασφαλής χώρα. Με αυτό το δεδομένο θα μπορούσε να απορριφθεί η αίτηση ενός Ιρακινού ή Αφγανού θεωρώντας ότι μπορεί να ζητήσει άσυλο στην Τουρκία, καθώς και η αίτηση ενός Σύριου διότι θα  θεωρηθεί ότι μπορεί να λάβει εκεί προσωρινή προστασία.

Αυτή τη στιγμή η ελληνική υπηρεσία και οι ευρωπαίοι ειδικοί στα νησιά δεν μπαίνουν καν στην διαδικασία να εξετάσουν αν μια αίτηση για τους μη Σύριους όπως Ιρακινούς Αφγανούς ή Πακιστανούς, είναι καν  παραδεκτή, καθώς η Τουρκία γι αυτούς θεωρείται μη ασφαλής χώρα.  Για τον ίδιο ακριβώς λόγο έχουμε μόνο 53 επιστροφές Σύριων από την αρχή της Συμφωνίας.  Αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει κανένας σοβαρός αναλυτής που να θεωρεί την Τουρκία ασφαλή χώρα. Πως μπορεί να μετατραπεί αυτό; Με το να πιέσει η Ε.Ε. την Τουρκία  και να την συνδράμει όπου απαιτείται να αποκτήσει εγκαταστάσεις με αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης, μεταφραστές και καλά εξοπλισμένη υπηρεσία ασύλου, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι Σύριοι θα τίθενται υπό καθεστώς προσωρινής προστασίας και ότι όλοι οι υπόλοιποι θα έχουν πρόσβαση σε  ένα αξιόπιστο και αποτελεσματικό σύστημα ασύλου. Αυτή είναι η προϋπόθεση κλειδί  σήμερα  για την αποτελεσματική εφαρμογή της συμφωνίας  και πρέπει όχι μόνο  να τεθεί άμεσα και κατά τρόπο ξεκάθαρο στην Τουρκία, αλλά και να καταστεί απαραίτητη προϋπόθεση  για την απελευθέρωση της visa στους Τούρκους πολίτες. 

Με σχετικό άρθρο μου όταν υπογραφή η συμφωνία είχα επισημάνει ότι δεν πρέπει να θριαμβολογούμε γι΄ αυτή και οι λόγοι που είχαν επισημανθεί είχαν σχέση με τα προαναφερόμενα. Αν η κατάσταση συνεχιστεί με τις σημερινές παραδοχές  πολύ σύντομα  θα βρεθούμε μπροστά σε εξαιρετικά δυσάρεστες εκπλήξεις. Το «προσφυγικό-μεταναστευτικό» πρόβλημα λαμβάνει διαστάσεις εθνικού ζητήματος για τη χώρα μας και η Ε.Ε. υποχρεούται να το αντιμετωπίσει συντεταγμένα και συλλογικά. 

* Οι θέσεις που εκφράζονται στο κείμενο είναι απολύτως προσωπικές.