Οδοιπορικό στη Μεσσηνιακή Μάνη !

Ο μυστηριακός Ταΰγετος, οι μανιάτικοι Πύργοι, τα επιβλητικά φαράγγια, οι κουκλίστικοι κολπίσκοι, τα πολυτελή καταλύματα που γίνονται ένα με το τοπίο φτιάχνουν έναν από τους πιο ζεν προορισμούς του τόπου μας. Η παράδοση, η αξιοπρέπεια και ο μποέμ κοσμοπολιτισμός συναντιούνται στην Έξω Μάνη.
Απλωμένη από τα νοτιοανατολικά προάστια της Καλαμάτας μέχρι τα όρια του νομού στα σύνορα με την αδελφή της, την πιο εσωστρεφή Λακωνική ή Έσω Μάνη, η Μεσσηνιακή Μάνη, καταφέρνει να ενσωματώσει οργανικά τη σοφιστικέ αύρα της παραμυθένιας Καρδαμύλης (το χωριό που έβαλε τη Μεσσηνιακή Μάνη στο χάρτη του ποιοτικού τουρισμού με celebrities και ανθρώπους του πνεύματος να επενδύουν τα τελευταία χρόνια μαζικά σε εστέτ κατοικίες στα περίχωρά της) και της πιο μαζικά κοσμοπολίτικης Στούπας (διάσημης εδώ και δεκαετίες εξαιτίας της παραλίας της και της καρμικής συνάντησης του Καζαντζάκη και του Ζορμπά που έλαβε κάποτε χώρα εδώ). Νέα ανερχόμενη άφιξη αποτελεί το ψαροχώρι του Αγίου Νικολάου που πλέον συγκεντρώνει έντονα τα βλέμματα επισκεπτών και επενδυτών πάνω του. Φημισμένο παγκοσμίως είναι και το επιβλητικό τρίο φυσικών αξιοθέατων (φαράγγι του Βυρού, φαράγγι του Ριντόμου, δάσος της Βασιλικής), πάντα με φόντο τον μυστηριακό Ταΰγετο και τα -διάσπαρτα στις πλαγιές του- ανέγγιχτα από το χρόνο χωριά που τόσο αγαπούν οι φυσιολάτρες. Αυτό που έχει σημασία να γίνει κατανοητό είναι ότι στην Έξω Μάνη οι αποστάσεις δεν έχουν σημασία. Γιατί μπορείς να τη διασχίσεις σε δυο ώρες και να τη δεις σε δυο μέρες, αλλά για να τη γνωρίσεις (εκείνη και τους ανθρώπους της) θες μια ολόκληρη ζωή. Άλλωστε, μόνο τυχαίο δεν είναι ότι ακόμη και οι μόνιμοι κάτοικοι της Καλαμάτας αισθάνονται τέτοιο δέος κάθε φορά που διασχίζουν τα νοητά σύνορά της, που νιώθουν ότι περνάνε σ’ έναν άλλο, ξεχωριστό τόπο και χρησιμοποιούν την έκφραση «θα μπω στη Μάνη».
Καλαμίτσι

Αυτό ακριβώς που κάνω κι εγώ, αφήνοντας την παραλία της Καλαμάτας να με αποχαιρετά νοσταλγικά από τον πλαϊνό καθρέφτη του αυτοκινήτου, ενώ το βλέμμα μου εστιάζει στην παραθαλάσσια διαδρομή που απλώνεται μπροστά μου μυρίζει εντελώς Ελλάδα. Ένας συνδυασμός θυμαριού και αλμύρας με τις παραλίες του Αλμυρού, της Μικρής Μαντινείας και της Σάντοβας να με προσκαλούν διαδοχικά να ξαποστάσω στα κρυστάλλινα νερά τους. Καλοκαιρινοί πειρασμοί που έρχονται να προστεθούν στους βουνίσιους που ακολουθούν, καθιστώντας αυτό τον τόπο ιδανικό προορισμό για διακοπές όλον το χρόνο.
Το πρώτο από τα πολλά διλήμματα που θα κληθώ να αντιμετωπίσω εμφανίζεται μπροστά μου στο ύψος της Μεγάλης Μαντινείας. Εκεί που στα αριστερά ξεκινά ο δύσβατος (ανηφορικός, με πολλές στροφές και έναν κάθετο γκρεμό από τη μια πλευρά) δρόμος προς τα Σωτηριάνικα, με τελικό προορισμό τον επιβλητικό τριώροφο πύργο του Καπετανάκη, χαρακτηριστικό δείγμα αυτάρκους πυργόπολης που είχε το ρόλο παρατηρητηρίου της περιοχής. Από τα Σωτηριάνικα ξεκινά επίσης και μια από τις ωραιότερες πεζοπορικές διαδρομές της περιοχής μέσω του Μπίλιοβου (εξαιρετικής ομορφιάς λιθόστρωτο καλντερίμι με 75 συνολικά στροφές -30 από τις οποίες με κλίση

70%- του οποίου η κατασκευή ξεκίνησε το 1904) με πρώτη στάση το ερειπωμένο χωριό Αλτομιρά (μετά από πεζοπορία δυο ωρών) και κατάληξη (για όσους έχουν το κουράγιο να περπατήσουν άλλη 1 ½ ώρα) στο φαράγγι του Ριντόμου.
Καρδαμύλη

Όμως, για την ώρα, προτιμώ την ευκολία της ασφάλτου και συνεχίζω να ανεβαίνω το βουνό, με τα σημάδια της μανιάτικης αρχιτεκτονικής να γίνονται όλο και πιο έντονα γύρω μου. Συνεχίζω με κατεύθυνση τη ράχη του βουνού, αφήνοντας για μια επόμενη φορά τόσο την επίσκεψη στο διώροφο πύργο του Αλέξανδρου Κουμουνδούρου (χρημάτισε 10 φορές πρωθυπουργός το διάστημα 1865-1882) στον οικισμό Γαρμπελιάς, όσο και την παράκαμψη που οδηγεί από το χωριό Κάμπος στο χωριό Κέντρο και από εκεί (μέσω χωματόδρομου ως τη θέση Μάνα και μετά μέσω καλντεριμιού) στο φαράγγι της Κοσκάργας και του Ριντόμου, ιδανικό σημείο για να απολαύσει κάποιος τη μαγεία του Ταΰγετου.

Ύστερα φτάνω στο Σταυροπήγιο, γνωστό τόσο για την 12ου αιώνα γυναικεία μονή της Παναγιάς Ανδρουμπεβίστης, όσο και για το παραδοσιακό πέτρινο λιοτρίβι της οικογένειας Σκαρπαλέζου, το μοναδικό στο νομό που χρησιμοποιεί ακόμη παραδοσιακές μεθόδους με δυο περιστρεφόμενες λίθινες ρόδες να συνθλίβουν τις ελιές και το οποίο είναι επισκέψιμο καθημερινά ως το μεσημέρι (ιδανικά Νοέμβριο ως Φεβρουάριο, την εποχή του λιομαζώματος). Ξαφνικά το κάστρο της Ζαρνάτα -διαχρονικό όριο εισόδου στην Έξω Μάνη που έχει υπάρξει διαδοχικά προϊστορική ακρόπολη, βυζαντινός οικισμός, τουρκικό και ενετικό φρούριο- κάνει την εμφάνισή του στο ύψος του χωριού Σταυροπήγι και απαιτεί δικαίως την προσοχή μου και αυτής της ψηφιακής φωτογραφικής μηχανής μου.

Καθώς συνεχίζεις την πορεία σου θα απολαύσεις την εκπληκτική θέα κάνοντας μια στάση στο πλάτωμα που εμφανίζεται στα δεξιά του δρόμου -ουσιαστικά η πρώτη φορά που βλέπεις γαλάζιο μετά τη Σάντοβα- με τον Ταΰγετο να βουτάει μεγαλόπρεπα μες στη θάλασσα. Και φυσικά, τη γνωστή από τα Ομηρικά χρόνια Καρδαμύλη να διακρίνεται στον ορίζοντα: μια από τις 7 πόλεις που πρόσφερε ο Αγαμέμνονας στον Αχιλλέα ως προίκα για την κόρη του προκειμένου εκείνος να πάρει μέρος στον πόλεμο της Τροίας, και η μοναδική που διατηρεί το ίδιο όνομα εδώ και 3.240 χρόνια.
Στη θρυλική Καρδαμύλη

Πρόκειται για την αδιαφιλονίκητη εστέτ βασίλισσα της περιοχής, υπέροχα καλοδιατηρημένη (αν και οι τελειομανείς ντόπιοι επιμένουν να βρίσκουν ελαττώματα και να ζητούν ακόμη περισσότερο σεβασμό στην παράδοση) με άξονα έναν κεντρικό δρόμο που αποτελεί μικρογραφία ελληνικότητας με διάσπαρτα παραδοσιακά εστιατόρια, μαγαζιά και καφέ που κερδίζουν την καρδιά του επισκέπτη. Ή, όπως έγραψε ο Πάτρικ Λι Φέρμορ στο βιβλίο του «Μάνη», «η Καρδαμύλη είναι ένα χωριουδάκι τόσο διαφορετικό από όλα τα άλλα της Ελλάδας. Σπίτια χτισμένα με χρυσαφένιες πέτρες, βουνά που πέφτουν απότομα σχεδόν μέχρι την ακρογιαλιά, λιθόστρωτα καλντερίμια, ιστορικοί πύργοι και εκκλησίες. Ακόμα και αυτή η ατμόσφαιρα του χωριού είναι γεμάτη χάρη και αξιοπρέπεια».
Στούπα

Στην είσοδο του χωριού αντικρίζεις στα αριστερά, σε μια απαλή πλαγιά, τη συλλογή από εγκαταλειμμένα οχυρωμένα πυργόσπιτα που συνθέτουν την παλιά πόλη με τον ιστορικό διώροφο πύργο του Τρουπάκη ή Μούρτζινου –του τελευταίου Μανιάτη καπετάνιου- και τη μεταβυζαντινή εκκλησία του Αγ. Σπυρίδωνα που στέκει πάνω στο βράχο με τα κυπαρίσσια και από όπου ξεκίνησε ο Κολοκοτρώνης μαζί με 2.000 Μανιάτες αγωνιστές για την κατάκτηση της Καλαμάτας. Λίγο πιο πάνω βρίσκονται οι λαξεμένοι

στο βράχο τάφοι των Διόσκουρων και τα ερείπια της Ομηρικής Καρδαμύλης. Από εδώ ξεκινά η αρχαία βασιλική οδός που ένωνε την Καρδαμύλη με τη Σπάρτη, μια από τις πλέον δημοφιλείς πεζοπορικές διαδρομές με πρώτη και ευκολότερη στάση το Εξωχώρι, μέσω ενός εντυπωσιακού ρωμαϊκού καλντεριμιού μήκους 7χλμ. Μια από τις πολλές πεζοπορικές επιλογές που έχουν μετατρέψει την Καρδαμύλη σε all year round προορισμό των φυσιολατρών που διοργανώνουν συχνά εκδρομές και αγώνες, αλλά και απλών επισκεπτών που επιθυμούν να χαλαρώσουν στα ατμοσφαιρικά café και τις προσεγμένες ταβέρνες σε λιόφυτες αυλές δεξιά από το λιμάνι.

Μια στάση, άλλωστε, στο μικρό λιμάνι της Καρδαμύλης, είναι κάτι περισσότερο από προαπαιτούμενο για κάθε επισκέπτη της περιοχής, καθώς προσφέρει καλό φαγητό -με διαχρονική επιλογή αυτή της Λέλας, πάλαι ποτέ μαγείρισσας του Πατρικ Λι Φέρμορ- και την ευκαιρία να αγναντέψεις την καρτ ποσταλ θέα που σου χαρίζει η τοποθεσία (ιδανικά από το προνομιακά τοποθετημένο café Avra), με το νησάκι της Μερόπης ή Αμυγδαλόνησο με τα κατάλοιπα του τείχους που άφησαν οι Ενετοί να διακρίνονται στον ορίζοντα. Οι πιο υποψιασμένοι θα δώσουν και την προσοχή που της αξίζει στη μοναχική καμινάδα που δεσπόζει δίπλα στα βράχια και η οποία ανήκει στο παλαιό εργοστάσιο σαπουνοποιίας, ένα από τα τελειότερα δείγματα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα.

Στη γη του Ζορμπά
Επόμενη στάση, η αγαπημένη των ξένων επισκεπτών Στούπα (με τη θρυλική παραλία της με την ψιλή άμμο) που τους καλοκαιρινούς μήνες σφύζει τόσο πολύ από ζωή, σε σημείο που το μόνο που μυρίζεις είναι αντηλιακό και ούζο και το μόνο που ακούς είναι βροντερά γέλια χαλαρών ανθρώπων σε δεκάδες διαφορετικές γλώσσες. Τα παραδοσιακά ταβερνάκια κατά μήκος της παραλίας προσθέτουν σε γραφικότητα και η παραδοσιακή βραδινή περατζάδα στο λιθόστρωτο πεζόδρομο δίνει μια κοσμοπολίτικη αίσθηση στο χωριουδάκι που έγινε διάσημο το 1917 ως τόπος συνάντησης του Νίκου Καζαντζάκη και του Γιώργου Ζορμπά, ενός επιστάτη στα ορυχεία της Παστροβάς (είναι εγκαταλελειμμένα σήμερα) που αποτέλεσε την έμπνευσή του για το ομώνυμο μυθιστόρημα. Στην παραλία της

Καλόγριας γνωρίστηκαν οι δυο άντρες και μαζί τους βρέθηκαν φιλοξενούμενοι προσωπικότητες, όπως ο Άγγελος Σικελιανός με τη γυναίκα του Εύα, η Μαρίκα Κοτοπούλη και η Κυβέλη. Μάλιστα, τα σπίτια που έμεναν οι δυο άντρες σώζονται ως σήμερα στη δεξιά άκρη της παραλίας. Εδώ βρίσκεις και την πηγή του Πρίτζηπα απ’ όπου τα παγωμένα νερά του Ταΰγετου βρίσκουν διέξοδο και που μόνο οι πιο τολμηροί αντέχουν να μπουν. Άλλωστε όλη η περιοχή αποτελείται από ένα τεράστιο δίκτυο με υπόγεια ρέματα που κατεβαίνουν από το βουνό και δημιουργούν αναρίθμητες πηγές κατά μήκος της Καλόγριας. Στη Στούπα ενδιαφέρον έχει επίσης η επίσκεψη στα ερείπια του φράγκικου κάστρου Μποφόρ που χτίστηκε στη θέση της αρχαίας ακρόπολης της πόλης Λεύκτρα, ενώ λίγο πιο πάνω, στο Νιοχώρι, μια σειρά από συγκροτήματα αγορασμένα από ξένους συγγραφείς και καλλιτέχνες εκπέμπουν μια άλλη, πιο εκλεπτυσμένη ατμόσφαιρα.
Το φαράγγι του Βυρού
Φεύγοντας από τη Στούπα ο δρόμος σε οδηγεί προς το ανερχόμενο τουριστικά ψαροχώρι του Αγ. Νικολάου, με τον τόπο να γεμίζει το πρωί από ψαροκάικα με φρέσκα ψάρια και ζωντανούς αστακούς και το βράδυ τα τραπεζάκια παραταγμένα ως την άκρη του μόλου να θυμίζουν σκηνικό από νησί. Σταδιακά στην παραλιακή διαδρομή το τοπίο αλλάζει δραματικά με τον Ταΰγετο να δηλώνει πολύ πιο έντονα την παρουσία του μέσω μιας σειράς από γυμνά κατακόρυφα βράχια που έρχονται και βουτούν στη θάλασσα, στο ύψος του σπηλαίου Καταφύγι (από τα μεγαλύτερα της χώρας, χρησιμοποιούνταν ως τόπος λατρείας ήδη από τη νεολιθική εποχή), σχηματίζοντας στο ομώνυμο σημείο μια σειρά από φυσικές πέτρινες ξαπλώστρες. Τέλος της διαδρομής, το ακρωτήρι της Τραχήλας που σημαδεύεται από έναν εγκαταλελειμμένο πύργο και το πετρόχτιστο λιμανάκι της Τραχήλας που διατηρεί άθικτο το παραδοσιακό του ύφος με σπίτια με κεραμιδένιες στέγες και ψαρόβαρκες στο μόλο.
Καταφύγι
Στα ορεινά
Το τέλος της παραλιακής περιπέτειας, όμως, δεν σηματοδοτεί παρά την αρχή μιας ακόμη πιο γοητευτικής -και δύσκολης- διαδρομής, αυτής που περιλαμβάνει ανηφορικές διαδρομές σε δρόμους με στροφές που κόβουν την ανάσα, πεζοπορία σε ρωμαϊκά καλντερίμια, στάση σε επιβλητικά πυργόσπιτα καπετανέων μέσα σε κατάφυτα ρουμάνια και καφέ στη χόβολη ή κόκορα με χυλοπίτες κάτω από αιωνόβια πλατάνια με θέα που κόβει την ανάσα. Όλα όσα δηλαδή υπόσχονται και προσφέρουν οι δυο ομάδες πετρόχτιστων χωριών του Δυτικού Ταΰγετου. Την πρώτη τη συναντάτε έτσι κι αλλιώς στο δρόμο σας, καθώς βρίσκονται στον κεντρικό δρόμο από Καρδαμύλη προς Οίτυλο. Ξεκίνημα με τις Θαλάμες (χτισμένες στη θέση της ομώνυμης αρχαίας πόλης όπου υπήρχε ονειρομαντείο της Ινούς) όπου δεσπόζει ο αιωνόβιος πλάτανος με το, ιδανικό για μια ανάσα, μικρό café εστιατόριο, ενώ δίπλα θα βρείτε το λαογραφικό μουσείο (μια επίσκεψη στο οποίο θα σας κάνει να «εκτιμήσετε» το εμπορικό δαιμόνιο των κατοίκων), πλανόδιους πωλητές με τσάι και ρίγανη Ταΰγετου και το ελαιοτριβείο απ’ όπου μπορείτε να αγοράσειτε λάδι βιολογικής καλλιέργειας.
Εξίσου γραφική η Λαγκάδα που ακολουθεί με πέτρινα πυργόσπιτα χτισμένα μέσα σε ελιές και κυπαρίσσια και, τέλος, ο Άγιος Νίκων με τον ομώνυμο επιβλητικό πέτρινο ναό που αποτελεί και το τελευταίο χωριό πριν το πέρασμα στη Λακωνία. Η δεύτερη ομάδα χωριών του Δυτικού Ταΰγετου απαιτεί παραπάνω προσπάθεια, αλλά σας ανταμείβει με ακόμη περισσότερη αυθεντική μανιάτικη ατμόσφαιρα. Προσβάσιμα τόσο από την Καρδαμύλη όσο και από τη Στούπα, πρόκειται για ένα εξαιρετικής ομορφιάς μπουκέτο παραδοσιακών χωριών με μοναδική σταθερά τα πετρόχτιστα σπίτια, τις ελιές και τα κυπαρίσσια, τα παραδοσιακά χωριάτικα καφενεία όπου θα σε τρατάρουν ομελέτα με ντόπιο παστό και λαλάγκια, και το πυκνό δίκτυο μονοπατιών -διαφορετικού βαθμού δυσκολίας- που τα ενώνουν μεταξύ τους. Κάντε οπωσδήποτε στάση στο Προάστιο με τις 76 εκκλησιές του και τη μεγαλοπρεπή Κρήνη των Μελισσηνών του 1643 να δεσπόζει στην είσοδό του, στο Εξωχώρι (η πρώτη στάση της αρχαίας βασιλικής οδού από την Καρδαμύλη και ο ευκολότερος τρόπος να απολαύσετε χωρίς να χρειαστεί να περπατήσετε το επιβλητικό φαράγγι του Βυρού, συνολικού μήκους 20χλμ.), και στη Σαϊδόνα, βραβευμένη για το λάδι της από την έκθεση του Μιλάνου του 1936, με τον τριώροφο πύργο του Κιτρινιάρη με διάσπαρτες πολεμότρυπες στις 4 πλευρές του να στέκεται λες και είναι στον αέρα, αποτελώντας τις παλιές εποχές ενός είδους «σταθμού διοδίων» για όσους ήθελαν να περάσουν μέσα από τη γη με προορισμό το δάσος της Βασιλικής.
Καρδαμύλη
Αποθεωτική εμπειρία για τις αισθήσεις και η Καστάνια, ερμητικά κτισμένη ανάμεσα στις πλαγιές 3 βουνών, με απόλυτο αξιοθέατο το πενταώροφο πυργοφρούριο του καπετάν Δουράκη με τους 4 κυκλικούς πυργίσκους του στον οποίο βρήκε καταφύγιο ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης κατά το διωγμό των κλεφτών, και τους ντόπιους να έχουν να το λένε ότι τη βλέπει το φως του ήλιου μόνο τέσσερις ώρες την ημέρα. Η συνέχεια οφείλει να περιλαμβάνει στάσεις στο Καρυοβούνι (η πάλαι ποτέ Αράχοβα της Δυτικής Μάνης που κρύβεται μέσα σε μια ρεματιά) και, τέλος, την άγριας ομορφιάς Μηλέα, με το φημισμένο μοναστήρι της Παναγίας της Γιάτρισσας -το μεγαλύτερο της Λακωνικής χερσονήσου- να την εποπτεύει από ένα διάσελο. Από εδώ είναι που ξεκινά χωματόδρομος προς το 11.000 στρεμμάτων μοναδικού κάλλους δάσος της Βασιλικής, από μόνος του επαρκής λόγος να απαρνηθείς για λίγο ακόμη τις παραλιακές ομορφιές της Έξω Μάνης. Εξίσου εντυπωσιακά και τα Τσέρια, σημείο συνάντησης 4 πεζοπορικών διαδρομών, με τα όμορφα πετρόχτιστα σπίτια να κλέβουν την παράσταση, σχεδόν τόσο όσο και η θέα στο Φαράγγι του Βυρού στο οποίο καταλήγει ένα εξαιρετικής γραφικότητας μονοπάτι με πάμπολλα κάγκελα. Το τέλος δεν θα μπορούσε παρά να γράφεται με την πένα του μόνιμου πια κατοίκου σερ Πάτρικ Λι Φέρμορ: «Η αβίαστη γοητεία της περιοχής σε μαγεύει και από την πρώτη συνάντηση αόρατοι δεσμοί σε ενώνουν μαζί της και με τους κατοίκους της που σε κάνουν να θέλεις να εγκατασταθείς εδώ για πάντα». Αυτός κι αν ξέρει. thea.gr